Boötes - Ossenhoeder

Mythologie

Inclusief de zwakkere sterren lijkt Boötes op een groot menselijk figuur, kijkend naar Ursa Major. Wie Boötes exact voorstelt is niet echt duidelijk. Volgens een versie was het een ossenhoeder die de ossen in het sterrenbeeld Ursa Major hoedde met zijn twee honden Chara en Asterion (van het sterrenbeeld Canes venatici). De ossen werden vastgebonden aan de poolas en zo bleef Boötes een aan de hemel in constante rotatie. Boötes zou ook de uitvinder zijn van de ploeg. Hij zou Ceres, de godin van de landbouw hiermee een plezier hebben gedaan en aan Jupiter gevraagd om hem te vereeuwigen aan de hemel. Een andere versie portretteert Boötes als de druivenkweker Icarius die op een dag de Romeinse god Bacchus had geïnviteerd om zijn wijngaarden te inspecteren. Bacchus vertelde het geheim van wijn maken aan Icarius. Icarius was zo onder de indruk dat hij zijn vrienden uitnodigde om het te kopiëren. Aangezien ze nooit wijn hadden gedronken, dronken ze allemaal veel te veel wijn en hadden ze last van een enorme kater. Zijn vriendendachten dat ze door hem waren vergiftigd. Er werd beslist dat Icarius het met zijn leven moest bekopen door deze daad en werd koelbloedig vermoord in zijn slaap. Bacchus plaatste Icarius in de sterren om hem te eren.

Een ander verhaal over het sterrenbeeld is met Arcas, de zoon van Zeus en Callisto. Arcas groeide op bij zijn grootvader Lycaon aan wie één dag Zeus er langskwam en een maaltijd at. Om te bevestigen dat de gast werkelijk de koning der goden was, doodde Lycaon zijn kleinzoon en bereidde een maaltijd voor uit het vlees van zijn kleinzoon. Zeus had het door en werd erg kwaad, hij transformeerde Lycaon in een wolf en gaf terug leven aan zijn zoon. In tussentijd werd Callisto getransformeerd in een beer, door de vrouw van Zeus, Hera, die erg kwaad was op Zeus. Wanneer hij was opgegroeid ontmoette Arcas de beer, hij herkende niet dat het zijn moeder was, en begon op Callisto te jagen. Callisto ging schuilen in een tempel waarvan de profeten veroordeeld waren tot de dood. Om zo'n lot niet te ondergaan had Zeus beslist om hen aan de hemel te plaatsen, Arcas als Boötes en Callisto als Ursa major.

Algemeen

Het sterrenbeeld Ossenhoeder (Boötes) maakt deel uit van de noorderhemel en bezit de vierde helderste ster aan de sterrenhemel (Arcturus). In grootte is Boötes het 13de sterrenbeeld. 

Aangrenzende sterrenbeelden

• Canes Venatici
• Coma Berenices
• Corona Borealis
• Draco
• Hercules
• Serpens Caput
• Virgo
• Ursa Major

Wat zijn de belangrijkste sterren?

In het sterrenbeeld Ossenhoeder (Boötes) bevindt zich de vierde helderste ster aan de sterrenhemel. Deze ster, genaamd 'Arcturus' (Berenhoeder), heeft een schijnbare magnitude van -0,04 en is een zogeheten oranje reus. De ster Arcturus (alfa Boötis) is een van de helderste sterren aan de hemel en is in juni rond middernacht boven de zuidelijke hemel zeer goed te zien, zelfs in grote steden waar men last heeft van lichtvervuiling. Deze ster bevindt zich op een afstand van 36,7 lichtjaar van de zon en is ongeveer 7,1 miljard jaar oud.

Boötiden meteorenzwerm

De maand januari staat bij liefhebbers van meteoren ook bekend als de maand van de 'Boötiden'. Zo vindt rond 4 januari het maximum van de Boötiden meteorenzwerm plaats. Meteoren worden in de volksmond ook wel 'vallende sterren' genoemd. In werkelijkheid gaat het om zeer kleine stukjes steen en gruis afkomstig van kometen of planetoïden die onder hoge snelheden de atmosfeer van de Aarde binnendringen waarna ze op een hoogte van 80 tot 120 kilometer verdampen. Het punt aan de hemel van waaruit de Boötiden meteoren lijken te komen, het zogeheten 'radiant', bevindt zich in het sterrenbeeld Ossenhoeder (Bootes) waardoor deze zwerm de naam 'Boötiden' kreeg. Onder ideale omstandigheden, wanneer er geen storend maanlicht of storende lichtvervuiling is, kan men van deze meteorenzwerm ongeveer 130 meteoren of vallende sterren per uur zien. De Boötiden meteoren worden vaak gekenmerkt door hun lange sporen en blauwachtige kleur. De snelheden van deze meteoren bedraagt ongeveer 43 km/s. Astronomen vermoeden dat deze meteoren afkomstig zijn van de planetoïde 2003 EH1 die op zijn beurt een uitgedoofde komeet zou kunnen zijn. Ondanks het feit dat de piek van de Boötiden meteorenzwerm hoog is, is de lengte (0,3 dagen) zeer kort. Hierdoor is het dan ook raadzaam om deze meteoren zo dicht mogelijk rond het maximum waar te nemen. Om meteoren waar te nemen, heb je geen speciale apparatuur nodig. Enkel een ligzetel, een heldere sterrenhemel onder een mooie heldere sterrenhemel en wat geduld zijn genoeg.

Welke andere objecten zijn er te vinden in Boötes?

Boötes heeft geen Messier deep-sky objecten. In het sterrenbeeld Boötes bevindt zich wel de diffuse bolvormige sterrenhoop NGC 5466. Deze sterrenhoop werd op 17 mei 1784 ontdekt door de Duits-Britse astronoom William Herschel. en heeft een schijnbare helderheid van magnitude 9,2. Dit object bevindt zich op een afstand van 51 800 lichtjaar van de Aarde. Naast deze sterrenhoop kunnen we in het sterrenbeeld Ossenhoeder ook het balkspiraalstelsel NGC 5248 terugvinden. Dit sterrenstelsel bevindt zich op een afstand van 50 miljoen lichtjaar van de Aarde en werd op 15 april 1784 ontdekt door de Duits-Britse astronoom William Herschel. Doordat dit object een schijnbare helderheid heeft van magnitude 10,1 heb je al een middelgrote of grote telescoop nodig om dit waar te nemen. Een opmerkelijk gebied in het sterrenbeeld Boötes is het zogeheten 'Gat van Boötes'. Dit is een extreem uitgestrekt gebied in het heelal waarin nauwelijks sterrenstelsels voorkomen. Het gebied, dat soms ook de 'Boötes Leegte' wordt genoemd, heeft een redelijk ronde vorm en een diameter van ongeveer 330 miljoen lichtjaar en werd in 1981 ontdekt door de Amerikaan Robert Kirshner. Het centrum van dit gebied bevindt zich op een afstand van ongeveer 700 miljoen lichtjaar van de Aarde. 

Het sterrenstelsel NGC 5248 in het sterrenbeeld Boötes - Foto: Adam Block/Mount Lemmon SkyCenter/University of Arizona