Wanneer het helder is kan je aan de sterrenhemel altijd wel eens een satelliet waarnemen. Satellieten zijn vaak waarneembaar als een helder lichtpuntje dat zich voor de sterren langs beweegt. Met de komst van het Starlink satellietennetwerk van SpaceX, dat bestaat uit vele duizenden satellieten, zijn er echter veel meer satellieten waarneembaar die astronomische waarnemingen ernstig kunnen verstoren. In dit artikel leer je wat deze satellieten zijn, wat hen zo speciaal maakt en hoe je deze omstreden kan waarnemen aan de sterrenhemel.
Wat zijn de Starlink satellieten?
Het ambitieuze Starlink project bestaat uit vele duizenden satellieten die op termijn breedbandinternet moeten aanbieden aan iedereen op Aarde. Al sinds 2015 speelt het bedrijf met het idee om zich te mengen in de internetrace. Toch lost SpaceX zelden informatie over zijn zogeheten 'Starlink' project dat van een ongekende grootte is in de wereld van de ruimtevaart en satelliettechnologie. Zo wil SpaceX een gigantisch netwerk van van duizenden communicatiesatellieten in een lage baan om de Aarde brengen dat er tegen 2024 moeten voor zorgen dat iedereen op Aarde, waar ook toegang heeft tot breedbandinternet. Samenhangend aan dit netwerk van vele duizenden satellieten van het Starlink project hoort ook de realisatie van een netwerk op Aarde van goedkope grondstations. Om dit project te realiseren, zullen SpaceX en Elon Musk echter nog een hele lange weg moeten afleggen. Zo schat het bedrijf dat er in een eerste fase maar liefst 4 250 satellieten nodig zijn om hogesnelheidsinternet van één Gigabit per seconde wereldwijd aan te bieden. Deze gigantische hoeveelheid aan satellieten is ongeveer het drievoud van het aantal satellieten dat momenteel rond de Aarde hangt. Uiteindelijk wil SpaceX het netwerk uitbreiden tot maar liefst 12 000 satellieten, verspreidt over verschillende fases. Al deze Starlink internetsatellieten gaan in lage banen om de Aarde cirkelen en moeten op termijn een up- en downloadsnelheid aanbieden die veertig maal sneller is dan gemiddeld aan gebruikers waar ook ter wereld. Oorspronkelijk zouden de satellieten in een baan om de Aarde worden gebracht op een hoogte tussen 1 100 en 1 350 kilometer. Uiteindelijk besliste SpaceX 1 584 van deze satellieten in een lage baan te brengen, op een hoogte van ongeveer 550 kilometer, doordat men dan minder satellieten nodig heeft en de wachttijd (latency) zal dalen tot 15 milliseconden. Wanneer men satellieten in een lagere baan om de Aarde brengt, zullen deze ook veel sneller terug opbranden in de atmosfeer van de Aarde en voor minder ruimteafval zorgen.
Starlink satellieten (lichtsporen) verstoren sterrenkundige waarnemingen
Foto: National Optical-Infrared Astronomy Research Laboratory/NSF/AURA/CTIO/DELVE
Om het Starlink project van SpaceX in de praktijk te testen en valideren, bracht SpaceX in februari 2019 de eerste twee testsatellieten in de ruimte brengen tijdens een Falcon 9 lancering. Naast de officiële goedkeuring van de Amerikaanse telecomtoezichthouder Federal Communications Commission (FCC) was het in de ruimte brengen van de eerste twee prototypes van satellieten uit dit project voor SpaceX opnieuw een grote stap in de realisatie van Starlink. De twee testsatellieten hadden elk een gewicht van 400 kilogram en zijn ongeveer één meter groot. Beide satellieten werden voorzien van zonnepanelen voor het opwekken van elektriciteit en moesten vooral apparatuur en systemen testen die later zouden gebruikt worden bij de verdere ontplooiing van het indrukwekkende netwerk. De twee testsatellieten werden in verbinding gebracht met grondstations in Californië, Texas en Washington waarna ook mobiele grondstations in bestelwagens de communicatie met de twee satellieten testte. De zestig satellieten die tijdens de eerste echte Starlink missie in de ruimte werden gebracht in mei 2019, hadden elk een gewicht van ongeveer 225 kilogram en werden uitgerust met optische sensoren waarmee men botsingen met andere satellieten wil voorkomen. Op 11 november 2019 volgde een tweede lancering van 60 satellieten die eveneens allemaal succesvol in de ruimte werden gebracht. Met de derde lancering in januari 2020 kwam het totale netwerk van Starlink satellieten al op 180 waardoor SpaceX toen het eerste private bedrijf werd dat op dat moment beschikte over het meeste aantal satellieten. In 2020 werden 14 Falcon 9 raketten gelanceerd met telkens tientallen Starlink satellieten aan boord en ook in 2021 werden maar liefst 19 Falcon 9 raketten gelanceerd met steeds tientallen Starlink satellieten in het vrachtruim. Vandaag de dag (mei 2022) bevinden zich al meer dan 2 300 operationele Starlink satellieten in lage banen om de aarde.
Wat maakt deze satellieten meer bijzonder dan de andere satellieten?
Door de relatief lage baan om de Aarde, zijn deze satellieten eenvoudig te zien aan de hemel met het blote oog. Maar het grote verschil is dat deze satellieten als een treintje aan de hemel voortbewegen en daardoor nog beter opvallen. Echter zijn sterrenkundigen en astrofotografen niet opgezet met deze reeks satellieten gezien bij het maken van opnames foto's kunnen verknoeid worden door een hele reeks satellieten die als het ware een spoor trekken over het beeld als gevolg van het gebruik van lange sluitertijden of het stacken van verschillende opnamen.
Omstreden satellieten
Ondanks de goede bedoelingen van SpaceX om aan iedereen op Aarde supersnel internet aan te bieden, krijgt dit project ook steeds meer kritiek. Zo stellen ruimtevaartorganisaties zoals NASA zich openlijk vragen bij het grote aantal satellieten die in lage banen om de Aarde gaan cirkelen. Zo zou met de komst van een dergelijk netwerk van satellieten de kans op botsingen veel groter worden en zou het Starlink netwerk interferenties kunnen veroorzaken. SpaceX is er van overtuigd dat hun Starlink satellieten voor weinig ruimteafval gaan zorgen aangezien deze allemaal worden voorzien van een eigen elektrisch propulsiesysteem waardoor deze bestuurbaar zijn en botsingen moeten voorkomen. Daarnaast maken ook heel wat astronomen zich grote zorgen over dit project. Zo zouden de vele duizenden Starink satellieten de lange astronomische observaties kunnen verstoren wanneer deze lichtsporen aan de nachtelijke hemel veroorzaken (zie foto hieronder). Om dit probleem aan te kaarten startte de Italiaanse sterrenkundige Steffano Gallozzi een petitie waarmee professionele astronomen oproepen om het Starlink project meteen stop te zetten. De petitie werd op 9 januari gestart en al vrij snel inmiddels door meer dan duizend professionele astronomen ondertekend.
Hoe kunnen we deze Starlink satellieten waarnemen?
Om de kansen te vergroten om deze 'trein' van satellieten te zien is een satelliet-tracker de sleutel naar succes. Diverse websites bieden reeds tools aan om elke waarnemer te helpen wanneer en naar welke richting men moet kijken om deze satellieten te zien of te ontwijken. De bekendste van deze websites is ongetwijfeld heavens-above waar je naast vele andere objecten ook de locatie aan de hemel van de Starlink satellieten kan raadplegen. Via de onderstaande knop kom je snel op de juiste plaats met de data voor observaties voor België. Je kan door te registreren op Heavens-Above ook je eigen locatie ingeven om zo nog gedetailleerdere informatie te bekomen. In de tabel zie je welke satellieten er de overgang zullen maken en welke helderheid deze zullen bereiken samen met de richting waar ze zullen te zien zijn, de maximale hoogte die ze zullen bereiken en waar deze aan de horizon terug zullen verdwijnen. Kortom alles wat je moet weten over de intussen veel besproken Starlink satellieten.
