Algemeen
Ursa Major is ongetwijfeld één van de meest gekende sterrenbeelden van het noordelijk halfrond. Het sterrenbeeld is gedurende het volledige jaar goed te zien aan de noordelijke sterrenhemel. De heldere sterren van dit sterrenbeeld vormen een grote 'steelpan' aan de nachtelijke hemel dat bij heel veel mensen bekend is. In grootte is het sterrenbeeld Ursa Major het 3de sterrenbeeld. Dit sterrenbeeld kan als oriëntering dienen voor het opzoeken van enkele sterren zoals wanneer we de verbinding alpha en beta maken en deze vijfmaal verlengen we dan bij de Poolster (Polaris) uitkomen. Het verlengen van de boog van de steelpan wijst ook naar de ster Arcturus, hoofdster van het sterrenbeeld Ossenhoeder (Boötes).
Mythologie
In de Griekse mythologie worden de Kleine en Grote Beer nauw met elkaar verbonden en de legende rond deze sterrenbeelden wil dat Callisto die koning was van Arcadia zo mooi was dat de godin Hera dit niet beviel. Hera veranderde Callisto in een berin en tijdens de jacht kwam Arcas, de zoon van Callisto, deze berin tegen. Arcas herkende de berin niet als zijn moeder en doodde haar. De god Zeus veranderde uit medeleven Arcas even later ook in een beer waarna zowel moeder als zoon aan de sterrenhemel terug samenkwamen.
Aangrenzende sterrenbeelden
- Draco
- Camelopardalis
- Lynx
- Leo Minor
- Leo
- Coma Berenices
- Canes Venatici
- Boötes
Wat zijn de belangrijkste sterren?
De zeven helderste sterren van het sterrenbeeld Grote Beer (Ursa Major) vormen de zeer gekende steelpan of sterrenpan. Dit is één van de meest bekende en herkenbare asterismes aan de sterrenhemel. In Ierland is dit asterisme ook gekend als 'ploeg'. De bekende steelpan wordt gevormd door deze sterren: Alioth (epsilon Ursae Majoris), Dubhe (alpha Ursae Majoris), Alkaid (eta Ursae Majoris), Mizar (zeta Ursae Majoris), Merak (beta Ursae Majoris), Phad (gamma Ursae Majoris) en Megrez (delta Ursae Majoris). De helderste ster uit dit sterrenbeeld is Alioth (epsilon Ursae Majoris). Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 1,8 en is hiermee de 31ste helderste ster aan de sterrenhemel. Alioth bevindt zich op een afstand van 81 lichtjaar van ons en is een veranderlijke ster met een periode van 5,1 dagen.
Welke andere objecten zijn er te vinden in Ursa Major?
In het sterrenbeeld Grote Beer (Ursa Major) vinden we heel wat deep-sky objecten terug waardoor dit een zeer geliefd sterrenbeeld is onder amateur-astronomen en astrofotografen. Zo bezit dit sterrenbeeld maar liefst zeven objecten uit de bekende Messierlijst. Eén van de mooiste sterrenstelsels die we in het sterrenbeeld Grote Beer kunnen waarnemen, is Messier 81. Dit spiraalvormig sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 6,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 12 000 000 lichtjaar van ons. Messier 81 kreeg ook de naam 'Bodestelsel' aangezien dit werd ontdekt door de Duitse astronoom Johann Elert Bode. Nog een prachtig sterrenstelsel dat we in dit sterrenbeeld kunnen waarnemen, is Messier 101. Dit spiraalvormig sterrenstelsel kreeg ook de naam 'Pinwheel Galaxy' en heeft een diameter van ongeveer 170 000 lichtjaar. Messier 101 heeft een visuele helderheid van magnitude 7,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 27 miljoen lichtjaar. Het stelsel heeft een lichtkracht van maar liefst 30 miljard zonnen. In het sterrenbeeld Grote Beer kunnen we ook de planetaire nevel Messier 97 waarnemen. Deze nevel kreeg ook de naam 'Uilnevel'. Messier 97 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,9 waardoor deze enkel zichtbaar is met grotere telescopen. Messier 97 heeft een leeftijd van ongeveer 6 000 jaar en in het midden van deze nevel bevindt zich een stervende ster van magnitude 14. Deze nevel werd op 16 februari 1781 voor het eerst waargenomen door Pierre Mechain en is een van de zwakste objecten uit de lijst van Charles Messier, die het opnam in 1781. Nog een prachtig deep-sky object in het sterrenbeeld Grote Beer is Messier 82 dat we ook kennen als de 'Sigaarnevel'. Dit onregelmatig sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 8,4 en bevindt zich op een afstand van 12 000 000 lichtjaar van ons. Messier 82 is een zogenaamd 'Starburststelsel'. Dit is een sterrenstelsel waar de mate van sterformatie het tienvoudige is van dat in een normaal sterrenstelsel. Messier 82 werd door Johann Elert Bode ontdekt op dezelfde dag dat hij Messier 81 ontdekte.
Het prachtige sterrenstelsel Messier 101 - Foto: ESA/NASA
Het sterrenstelsel Messier 82 - Foto: ESA/NASA/Hubble
Het indrukwekkende sterrenbeeld Messier 81 - Foto: NASA/ESA
