Een ster die sinds de jaren 1940 niet meer met het blote oog is gezien, zal dit jaar voor een kort moment aan onze nachthemel verschijnen. Het lichtpuntje is het effect van een uitbarsting, een nova genoemd, van een stersysteem dat bekend staat als T Coronae Borealis (T CrB). T CrB heeft vele generaties astronomen gecharmeerd die de ster hebben gevolgd, historische verslagen hebben gelezen of gezien. Eerdere uitbarstingen zijn al waargenomen sinds tenminste 1217 na Christus. Uitbarstingen van T CrB vinden ongeveer elke acht decennia plaats.
De laatste uitbarsting werd gedocumenteerd in 1946. De volgende wordt tussen nu en september verwacht. "Dit is de enige grote kans die je hebt om de helderste nova van de generatie te zien," zegt Bradley Schaefer, emeritus hoogleraar aan de Louisiana State University en oud-waarnemer van T CrB. De 80-jarige cyclus van T CrB is goed gedocumenteerd. Hij volgt dezelfde fasen. De ster is stabiel en neemt dan in helderheid toe, waarna hij een dip in magnitude vóór de uitbarsting doormaakt en, ongeveer 11 maanden later, een grote explosie. In 2015 merkten wetenschappers dat de ster begon te schommelen en afgelopen april merkten waarnemers van T CrB een dip in helderheid op. "T CrB kan nu elke nacht opkomen. Of hij kan nu elke maand omhoog gaan," zegt Schaefer. Het is moeilijk te voorspellen, geeft hij toe, "maar waarschijnlijk ergens dit jaar."
T CrB is een terugkerende nova die ongeveer eens per eeuw kortstondig in helderheid toeneemt. Dit type novae is extreem zeldzaam, met minder dan een dozijn bekende novae in de Melkweg. Er kunnen er echter meer zijn met langere basislijnen, die er misschien duizenden tot honderdduizenden jaren over doen om tot een uitbarsting te komen. Wetenschappers proberen er nog steeds achter te komen wat T CrB in staat stelt om ongeveer elke 80 jaar tot zo'n grote explosie te komen. Maar sommigen vermoeden dat het te maken heeft met de grote massa van de witte dwerg, die dicht bij de bovengrens voor zo'n object ligt. T CrB (en alle novae) bestaat uit een rode reus en een witte dwerg die om elkaar heen draaien. In de afgelopen 80 jaar heeft de witte dwerg onverzadigbaar veel materie van zijn begeleider verzameld terwijl hij zijn buitenste atmosfeer wegblies. Hij verzamelt ongeveer elke 50 jaar een aardmassa, zegt Schaefer.
Naarmate er meer materiaal bijkomt, nemen de druk en de temperatuur van het materiaal op het oppervlak van de witte dwerg toe. Uiteindelijk zal de witte dwerg de ontbrandingstemperatuur van waterstof bereiken en exploderen als een waterstofbom. "Daar hadden ze het over aan het einde van Oppenheimer. Dat is wat ze proberen te maken. Maar de sterren doen het al heel lang," zegt Schaefer. De explosie vernietigt de witte dwerg echter niet. In plaats daarvan veegt het gewoon het aangegroeide materiaal weg, waardoor de witte dwerg kan beginnen met het opbouwen van meer materiaal terwijl het proces zich herhaalt.
Volgens Schaefer was de vroegste waarneming van T CrB in 1217. In dat jaar zagen Duitse monniken in de buurt van Augsburg een zwakke ster kort oplichten aan de hemel. Na de goed gedocumenteerde uitbarsting in 1866 konden astronomen berekenen dat de volgende uitbarsting in 1946 zou plaatsvinden. Kort daarvoor merkte amateur-astronoom Leslie C. Peltier een duidelijke afname in de helderheid van de ster op. (Peltier heeft de uitbarsting zelf gemist, omdat hij die nacht in bed was gebleven vanwege een verkoudheid). Amateursterrenkundigen hebben een groot deel van de waarnemingen aan T CrB gedaan sinds de uitbarsting in 1866. Schaefer heeft verschillende artikelen over T CrB gepubliceerd en zelfs een lichtkromme (waarmee de helderheid in de loop van de tijd wordt gemeten) samengesteld uit de waarnemingen van amateurastronomen. En op basis van de huidige activiteit van de ster voorspellen wetenschappers dat hij binnenkort zal uitdoven.
Hoe kun je het explosieve spektakel van T CrB waarnemen?
Normaal gesproken is T CrB bij magnitude 10 niet met het blote oog te zien. Als hij zijn maximale helderheid bereikt, is T CrB vergelijkbaar met Polaris, de Poolster, die magnitude 2 heeft. (hoe kleiner het getal, hoe helderder hij is.) Hij blijft een paar dagen tot een week zo helder voordat hij weer verdwijnt. Om de ster te vinden, moeten waarnemers zoeken naar Corona Borealis de Noordelijke Kroon, een gebogen sterrenbeeld net ten westen van Hercules, het beste te zien op het noordelijk halfrond. De helderste ster in de kroon is Alpha (α) CrB, magnitude 2,2 - ongeveer net zo helder als T CrB tijdens een uitbarsting. Vanaf daar kijk je naar het oosten, langs de sterren Gamma (γ) en Delta (δ) CrB. T CrB, de aanstaande showstopper, staat ongeveer 2,2° ten oosten van Delta. Hoewel hij niet met het blote oog te zien is, is T CrB momenteel wel te zien met een telescoop of verrekijker. Wanneer T CrB afgaat, zal hij slechts een halve dag op maximale helderheid zijn voordat je nog eens 80 jaar moet wachten om hem met het blote oog te zien. Ga er dus op uit en hou deze ster goed in de gaten!
Illustratie: Alison Klesman (via TheSkyX)
Bron: Astronomy.com
