Orion

Mythologie

Orion was in de Griekse mythologie de zoon van Poseidon die de god van de zee was en ook al was Orion héél onstuimig in de liefde toch was hij een zeer goed jager. Op een dag zat Orion achter de zeven dochters van Atlantis aan die de Plejaden genoemd werden en omdat deze zeven schoonheden de attenties van Orion niet meer konden verdragen vroegen deze aan de goden of ze in sterren konden worden verandert. De Plejaden zagen hun wens in vervulling gaan en doordat Orion ermee pochte dat hij elk dier kon vangen stuurde de godin Diana een schorpioen op hem af die hij moest vangen. De schorpioen slaagde er in Orion te doodden en de goden plaatsten beide sterrenbeelden uit medelijden aan de nachtelijke hemel. Orion bevindt zich nu net naast het sterrenbeeld Stier waarin zich ook de zeven sterren bevinden die de Plejaden voorstellen.

Waar en wanneer vind ik Orion aan de sterrenhemel?

Orion is wellicht één van de bekendste en meest waargenomen sterrenbeelden dat zeer goed te zien is aan de nachtelijke winterhemel vanuit België en Nederland. In dit sterrenbeeld bevindt zich een gebied waar sterren geboren worden en staat bekend als de grote Orionnevel die al sinds de oudheid gekend is. Eén van de meest bekende en gebruikte herkenningspunten om dit sterrenbeeld te lokaliseren, zijn de drie sterren die de zogenaamde 'gordel van Orion'  vormen. Deze staan bijna in een volmaakte rechte lijn die soms ook wel de 'drie Koningen' of de 'Jacobsstaf' genoemd worden. Deze drie sterren bevinden zich in een grote vierhoek die de schouders en knieën van de jager Orion voorstellen en zijn allemaal zeer heldere sterren. Doordat Orion voor een deel op de noordelijke en zuidelijke hemelkoepel staat, kan deze vrijwel van overal op aarde worden waargenomen. In België en Nederland kan men deze constellatie het best zien tijdens koude winternachten en staat deze laag aan de zuidelijke hemel. Samen met het sterrenbeeld  Grote Beer is Orion één van de bekendste sterrenbeelden. Wanneer men Orion zou bestuderen op de evenaar zou deze een kwart gedraaid staan en voor inwoners van het zuidelijk halfrond staat deze mythologische jager op zijn kop. In grootte is Orion het 26ste sterrenbeeld.

Aangrenzende sterrenbeelden

• Stier (Taurus)
• Eridanus
• Haas (Lepus)
• Eenhoorn (Monoceros)
• Tweelingen (Gemini)

Wat zijn de belangrijkste sterren?

Orion is niet enkel bekend om zijn mythologische verhalen of om zijn vele deep-sky objecten maar dit sterrenbeeld bevat ook enkele zeer interessante sterren. Twee van de tien helderste sterren aan de sterrenhemel bevinden zich in Orion. Het zijn de sterren Rigel (Beta Orionis) en Betelgeuze (Alpha Orionis). De helderste ster in dit sterrenbeeld is Rigel (Beta Orionis). Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 0,18 en is een blauwe superreus die zich op een afstand bevindt van 772 lichtjaar van ons. Rigel heeft een lichtsterkte van 85.000 maal de lichtsterkte van de Zon en een massa van 17 zonsmassa’s. De tweede helderste ster in Orion is de bekende ster Betelgeuze (Alpha Orionis). Dit is een rode superreus met een visuele helderheid van magnitude 0,42. Betelgeuze bevindt zich ongeveer 643 lichtjaar van ons en heeft ongeveer 100 000 maal de lichtsterkte van de Zon. Dit is één van de grootste sterren die we kennen met een diameter die ongeveer 1 180 keer zo groot is als de diameter van onze eigen ster, de Zon. De derde helderste ster in het sterrenbeeld Orion is Bellatrix (Gamma Orionis). Deze hete ster heeft een helderheid die varieert tussen magnitude 1,59 en 1,64 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 240 lichtjaar. De ster zendt 6 400 maal meer licht uit dan onze Zon en heeft een massa van 8 tot 9 zonsmassa. De bekende 'gordel van Orion' wordt gevormd door de sterren Mintaka, Alnilam en Alnitak. Deze drie sterren hebben een helderheid van magnitude 0,2 (Mintaka), 1,7 (Alnilam) en 1,7 (Alnitak).

De bekende 'gordel van Orion' dat gevormd wordt door de sterren
Alnitak, Alnilam en Mintaka - Foto: Digitized Sky Survey, ESA/ESO/NASA FITS Liberator

Welke andere objecten zijn er te vinden in Orion?

De Orion Moleculaire Wolk is een groep van interstellaire wolken, H-II gebieden en jonge sterren in het sterrenbeeld Orion die zeer populair zijn bij liefhebbers van deep-sky objecten. Eén van de bekendste en meest gefotografeerde deep-sky objecten maakt deel uit van de Orion Moleculaire Wolk. Dit object, Messier 42, kennen we beter als de 'Orionnevel' en is een H-II gebied dat zelfs bij donkere omstandigheden al goed zichtbaar is met het blote oog (visuele helderheid van magnitude 4). De diameter van de Orionnevel is ongeveer 24 lichtjaar en deze bevindt zich op een afstand van ongeveer 1 345 lichtjaar van de aarde. Deze gigantische gaswolk is 20 000 maal groter dan ons zonnestelsel en bestaat uit geïoniseerd gas met een totale massa van ongeveer 24 zonsmassa's. Dit gebied werd in het verleden uitgebreid onderzocht met de Amerikaans/Europese Hubble Space Telescope die in staat is geweest om veranderingen in dit gebied vast te leggen. In het stof zitten protosterren verstopt en sterren die net zijn ontbrandt maar nog niet de hoofdreeks hebben bereikt. Inmiddels werden ook al verschillende exoplaneten ontdekt in de Orionnevel. Onder donkere omstandigheden is de Orionnevel eenvoudig waar te nemen omdat hij zich bij de middelste ster van het zwaard van Orion bevindt. In het sterrenbeeld Orion kunnen we ook de reflectienevel met open sterrenhoop Messier 78 terugvinden. Deze wolk interstellaire materie bevindt zich op een afstand van 1 600 lichtjaar van ons en wordt verlicht door de aanwezigheid van ongeveer 45 sterren. Messier 78 heeft een visuele helderheid van magnitude 8,3 en werd in 1780 ontdekt door Pierre Méchain en in datzelfde jaar door Charles Messier opgenomen in zijn catalogus van komeetachtige objecten als nummer 78. Nog een interessant deep-sky object dat we in het sterrenbeeld Orion kunnen waarnemen, is NGC 2024 dat we ook kennen als de 'Vlamnevel'. Deze emissienevel bevindt zich op een afstand van 1 500 lichtjaar van ons en heeft een visuele helderheid van magnitude 2,0. Nog een object dat deel uitmaakt van de Orion Moleculaire Wolk is Barnard's Loop. Deze nevel, wellicht ontstaan na een serie supernova-uitbarstingen, beslaat zo'n 10° aan de nachtelijke hemel en bevindt zich op een afstand van ongeveer 1 600 lichtjaar van ons. Barnard’s Loop heeft een straal van ongeveer 150 lichtjaar en is vernoemd naar de Amerikaanse astronoom Edward Emerson Barnard die in 1894 een foto en een beschrijving van de nevel publiceerde. Nog een prachtige nevel die we kunnen terugvinden in het sterrenbeeld Orion is de bekende Paardenkopnevel (Bernard 33). Deze absorptienevel maakt deel uit van de heldere emissienevel IC 434 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 1 500 lichtjaar. Om deze nevel het best waar te nemen met een telescoop maak je gebruik van een waterstof-beta filter. 

De bekende Orionnevel - Foto: NASA/ESA

Messier 78 - Foto: ESO

De bekende Paardenkopnevel in het sterrenbeeld Orion - Foto: Adam Block/Mount Lemmon SkyCenter/University of Arizona