De helder gloeiende Tarantulanevel, ongeveer 160.000 lichtjaar van ons verwijderd, is de meest spectaculaire bezienswaardigheid van de Grote Magelhaense Wolk, een satellietstelsel van onze Melkweg. De VLT Survey Telescope van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili heeft dit gebied en zijn rijke omgeving in prachtige details vastgelegd. De foto toont een kosmisch landschap van sterrenhopen, gloeiende gaswolken en de verspreide restanten van supernova-explosies. Dit is de scherpste opname ooit van dit complete gebied.
Door gebruik te maken van de capaciteiten van de VLT Survey Telescope (VST) van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili, hebben astronomen dit zeer gedetailleerde nieuwe beeld van de Tarantulanevel en de talrijke naburige nevels en sterrenhopen vastgelegd. De Tarantulanevel, ook bekend als 30 Doradus, is het helderste en meest actieve stervormingsgebied in de Lokale Groep van sterrenstelsels. De Tarantulanevel, bovenaan deze foto, strekt zich uit over meer dan 1000 lichtjaar en bevindt zich in het sterrenbeeld Dorado (Goudvis) aan de verre zuidelijke hemel. Deze prachtige nevel maakt deel uit van de Grote Magelhaense Wolk, een ongeveer 14.000 lichtjaar groot dwergsterrenstelsel. De Grote Magelhaense Wolk is een van dichtstbijzijnde buren van de Melkweg. In het hart van de Tarantulanevel staat een jonge, reusachtige sterrenhoop die NGC 2070 wordt genoemd. Dit is een actief stervormingsgebied waarvan de dichte kern, R136, enkele van de zwaarste en helderste sterren bevat die we kennen. De heldere gloed van de Tarantulanevel zelf werd in 1751 voor het eerst vastgelegd door de Franse astronoom Nicolas-Louis de Lacaille.
Een andere sterrenhoop in de Tarantulanevel is de veel oudere Hodge 301, waarin naar schatting minstens veertig sterren als supernova zijn geëxplodeerd, waarbij gas over de omgeving is verspreid. Een voorbeeld van zo’n supernovarest is de superbel SNR N157B, die de open sterrenhoop NGC 2060 omsluit. Deze sterrenhoop werd in 1836 voor het eerst waargenomen door de Britse astronoom John Herschel, die gebruik maakte van een 47-cm spiegeltelescoop in Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika. Aan de rand van de Tarantulanevel, aan de rechter onderkant, ligt de plek waar in 1987 de beroemde supernova SN 1987A [1] verscheen. Aan de linkerkant van de Tarantulanevel komen we de heldere open sterrenhoop NGC 2100 tegen. Deze bestaat uit een schitterende concentratie van blauwe sterren, omringd door rode sterren. Deze cluster werd in 1826 met een zelfgebouwde 23-cm spiegeltelescoop ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop, die toen in Australië werkte.
In het midden van de foto staat de sterrenhoop en emissienevel NGC 2074, een ander kolossaal stervormingsgebied dat door John Herschel is ontdekt. Als je goed kijkt, zie je een donkere zeepaardvormige stofstructuur – het ‘Zeepaard van de Grote Magelhaense Wolk’. Dit is een reusachtig complex van stofzuilen met een lengte van ongeveer 20 lichtjaar – bijna vier keer de afstand tussen de zon en de dichtstbijzijnde ster, Alfa Centauri. Deze structuur is gedoemd om in de loop van de komende miljoenen jaren te verdwijnen: naarmate zich meer sterren in de sterrenhoop vormen, worden de stofzuilen geleidelijk weggeblazen door het licht en de winden die deze sterren produceren. De totstandkoming van deze foto is te danken aan OmegaCAM, de speciaal ontworpen 256-megapixel camera van de VST. De foto is opgebouwd uit OmegaCAM-opnamen die door vier verschillende kleurenfilters zijn gemaakt. Een van deze filters laat specifiek de rode gloed van geïoniseerde waterstof door [2].
Noten
[1] SN 1987A was de eerste nabije supernova die met moderne telescopen is waargenomen, en de helderste sinds Keplers Supernova in 1604. In de maanden na zijn ontdekking op 23 februari 1987 straalde SN 1987A met de kracht van 100 miljoen zonnen.
[2] De H-alfa-emissielijn is een rode spectraallijn die ontstaat wanneer het elektron in een waterstofatoom energie verliest. Dit gebeurt in het waterstof rond hete jonge sterren wanneer het gas geïoniseerd raakt door de intense ultraviolette straling, en elektronen zich vervolgens recombineren met protonen om weer atomen te vormen. Het vermogen van OmegaCAM om deze lijn te detecteren, stelt astronomen in staat om de fysica van reusachtige, sterren-vormende moleculaire wolken te onderzoeken.
Meer informatie
ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien lidstaten: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili, met Australië als strategische partner. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT) en haar toonaangevende Very Large Telescope Interferometer, evenals twee surveytelescopen – VISTA, die in het infrarood werkt, en de op zichtbare golflengten opererende VLT Survey Telescope. ESO speelt tevens een belangrijke partnerrol bij twee faciliteiten op Chajnantor, APEX en ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Extremely Large Telescope, de ELT, die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
