Iedere maand opnieuw kunnen we tal van prachtige fenomenen waarnemen aan de sterrenhemel. Alles aan de hemel is voortdurend in verandering: de planeten bewegen tussen de sterrenbeelden door terwijl deze sterrenbeelden op hun beurt doorheen de tijd verdwijnen, en na enkele maanden opnieuw verschijnen aan de sterrenhemel. Onze trouwe buur, de maan, kent elke maand schijngestalten en vrijwel elke maand kunnen we 'vallende sterren' of meteoren waarnemen. In dit hemeljournaal leer je wat er allemaal aan de sterrenhemel te zien is in de maand december 2024!
Interessante links
1 december: Nieuwe maan
Zondag 1 december 2024 is het Nieuwe maan. Nieuwe Maan is een van de schijngestalten van de maan. Als de maan ongeveer tussen de aarde en de zon staat, is alleen de schaduwkant van de maan waar te nemen. De maan is dan niet te zien. Dit is vaak de meest gunstige periode voor amateur-astronomen om met telescopen deep-sky objecten waar te nemen.
Illustratie: Karl Tate (SPACE.com)/Fred Espenak8 december: Eerste kwartier (maan)
Het eerste kwartier is een van de schijngestalten van de maan. De rechter helft van de maan is volledig verlicht en is 's avonds en in de vroege nacht zichtbaar. Tijdens het eerste kwartier komt de maan omtrent het middaguur op. Nadat de zon is ondergegaan, staat de maan nog boven de horizon, waardoor deze periode minder gunstig is om 's avonds naar de sterren te kijken. Dit is echter wel het perfecte moment om de maan te fotograferen.
Illustratie: Karl Tate (SPACE.com)/Fred Espenak11 december: Vier Jupitermanen ten westen van Jupiter
Op woensdag 11 december 2024 kunnen we de vier grootste Jupitermanen ten westen van de gasplaneet waarnemen. Van binnen naar buiten zijn dit Io, Europa, Callisto en Ganymedes. Jupiter kunnen we dan in het westen terugvinden op een hoogte van 31° boven de horizon. Met een verrekijker of een kleine telescoop kan je de vier manen ten oosten van Jupiter al makkelijk waarnemen.
Illustratie: theskylive.com13 december: Maximum van de meteorenzwerm Geminiden
De maand december is niet enkel gekend om Kerstmis of oudejaarsavond maar het is ook de maand waarin we kunnen genieten van de prachtige Geminiden meteorenzwerm. Onder kenners worden de Geminiden omschreven als één van de actiefste zwermen en ook één mooiste jaarlijkse meteorenzwermen die het zeker waard zijn om de koude nachten even te trotseren. Elk jaar zijn deze meteoren, ook gekend in de volksmond als 'vallende sterren', te zien tussen 9 en 19 december. Het hoogtepunt van deze jaarlijks terugkerende meteorenzwerm vindt plaats op 13 december. Aangezien het radiant (het punt aan de hemel van waaruit de meteoren lijken te komen) tijdens het hoogtepunt vrij hoog aan de hemel staat, kan het aantal meteoren bij ideale omstandigheden oplopen tot ongeveer 120 per uur. Bij helder weer kan men de dagen ervoor of erna ook al tientallen meteoren per uur te zien. Dit jaar zijn de omstandigheden tijdens het hoogtepunt helaas slecht aangezien de maan ongeveer 95% is verlicht.
Illustratie: Sky & Telescope14 december: Planetoïde 15 Eunomia in oppositie
Op zaterdag 14 december 2024 is de planetoïde 15 Eunomia in oppositie en kunnen we deze waarnemen in het sterrenbeeld Voerman (Auriga). Dit wil zeggen dat de zon, de aarde en de planetoïde op één lijn staan en vrijwel heel de nacht zichtbaar is. Daarnaast staat deze planetoïde ook relatief dicht bij de aarde en bereikt deze een schijnbare helderheid van magnitude +8,1 waardoor een middelgrote tot grote telescoop nodig is om deze waar te nemen. Eunomia is een van de grootste planetoïden in de belangrijkste planetoïdengordel van het zonnestelsel, tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter. Eunomia draait in 4,3 jaar om de zon in een sterk elliptische baan, op een gemiddelde afstand van ongeveer 2,6 astronomische eenheden (AE). Deze ruimterots heeft een diameter van (gemiddeld) 268 km en is daarmee de grootste planetoïde van het S-type. Eunomia werd ontdekt door de Italiaanse sterrenkundige Annibale de Gasparis op 29 juli 1851 in Napels.
Illustratie: theskylive.com22 december: Laatste kwartier
Het laatste kwartier is een van de schijngestalten van de maan. De linker helft van de maan is volledig verlicht en is in de late nacht en in de vroege ochtend zichtbaar. Tijdens het laatste kwartier komt de maan rond middernacht op en bevindt deze zich rond zonsopkomst hoog boven de horizon. Daardoor is deze periode gunstig om 's avonds naar de sterren te kijken. Op de laatste kwartiers maan is voornamelijk het gebied van Oceanus Procellarum te zien, met ten noordoosten ervan de cirkelvormige Mare Imbrium en de halfcirkelvormige baai Sinus Iridum. Ten zuiden van Oceanus Procellarum bevindt zich de eveneens cirkelvormige Mare Humorum. Aan de westelijke limbus (de rand van de maan) kan nog net het uiterst oostelijke gedeelte van Mare Orientale worden waargenomen, alsook de relatief donkere walvlakte Grimaldi.
Illustratie: Karl Tate (SPACE.com)/Fred Espenak25 december: Mercurius is ochtendster
Op woensdag 25 december 2024 is Mercurius in zijn grootste westelijke elongatie ten opzichte van de zon. Dit betekent dat de planeet Mercurius 's ochtends bijna twee uur voor de zon opkomt in het oosten waardoor we de planeet ook wel 'ochtendster' noemen. Op dat moment heeft Mercurius een helderheid van magnitude -0,4 waardoor deze al zeer goed met een verrekijker zichtbaar is. Op 22 december 2024 is Mercurius omstreeks 07u40 het beste zichtbaar. Op dat moment bevindt de kleine planeet zich 5,7° boven de zuidoostelijke horizon.30 december: Nieuwe maan
Maandag 30 december 2024 is het de tweede Nieuwe maan in de maand december. Nieuwe maan is een van de schijngestalten van de maan. Als de maan ongeveer tussen de aarde en de zon staat, is alleen de schaduwkant van de maan waar te nemen. De maan is dan niet te zien.Illustratie: Karl Tate (SPACE.com)/Fred EspenakDeep-sky object in december: Messier 31 (Andromedanevel)
De maand december is de perfecte periode om het bekende sterrenstelsel Messier 31 waar te nemen. Messier 31, ook gekend als de 'Andromedanevel', werd in het jaar 964 al waargenomen door de Perzische astronoom Abd-al-Rahman Al Sufi. Dit sterrenstelsel kunnen we terugvinden in het sterrenbeeld Andromeda en heeft een helderheid van magnitude 3,5 en een schijnbare afmeting van 178' waardoor deze al goed zichtbaar is met kleinere telescopen en zelfs verrekijkers. Doordat dit sterrenstelsel zich op een afstand van 'slechts' 2,5 miljoen lichtjaar bevindt is dit ook één van de meest nabij gelegen sterrenstelsels. Het Andromedastelsel bezit ongeveer dubbel zoveel sterren als ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg. De massa wordt geschat op 300 tot 400 miljard zonsmassa's, de totale massa inclusief de halo op 1,2 biljoen zonsmassa's. Samen met de Melkweg en een aantal kleinere sterrenstelsels vormt de Andromedanevel de Lokale Groep.
Foto: Geoff RuzgarDeep-sky object in december: Messier 42 (Orionnevel)
De maand december is de perfecte periode om de bekende Orionnevel waar te nemen. Dit deep-sky object is ook gekend onder de naam Messier 42 en is terug te vinden in het sterrenbeeld Orion. De Orionnevel heeft een helderheid van magnitude 4 en is hierdoor al goed te zien met een verrekijker of kleine telescoop. Onder donkere omstandigheden is Messier 42 al zelfs te zien met het blote oog onder de drie sterren die de bekende 'gordel' van Orion vormen. Hierdoor is Messier 42 één van de meest waargenomen en bekendste deep-sky objecten. De nevel bevindt zich op ongeveer 1.350 lichtjaar van de aarde en het centrale deel van de nevel heeft een doorsnede van 5 tot 6 lichtjaar. Deze nevel maakt deel uit van het Orioncomplex van stervormingsgebieden. Om dit deep-sky object waar te nemen wacht u best tot de periode van nieuwe maan wanneer er geen storend maanlicht is.
Foto: Chris Astro
