Het jaar 2012 was voor astronomen opnieuw een fantastisch jaar vol met bijzondere ontekkingen. Dankzij deze ontdekkingen wordt het opnieuw duidelijk dat we het heelal nog steeds niet helemaal kennen en dat er nog heel wat bijzonders te ontdekken valt. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de meest spraakmakende en belangrijkste astronomische ontdekkingen van 2012.
Monsterachtig zwart gat
In november 2012 werd met behulp van de 9,2 meter Hobby-Eberly-telescoop in Texas in de kern van het spiraalvormig sterrenstelsel NGC 1277 een gigantisch zwart gat aangetroffen. Het sterrenstelsel bevindt zich in het sterrenbeeld Perseus en bevindt zich op een afstand van 220 miljoen lichtjaar van de Aarde. Een zwart gat is een bijzonder astronomisch object waaruit geen licht of materie kan ontsnappen als gevolg van zijn sterk zwaartekrachtsveld. Het zwarte gat in NGC 1277 is zeventien miljard keer zo zwaar als de Zon waardoor het verantwoordelijk is voor ongeveer 14% van de totale massa van het sterrenstelsel. Astronomen werden door deze ontdekking met verstomming geslagen aangezien de meeste zwarte gaten verantwoordelijk zijn voor amper 0,1% van de massa van een sterrenstelsel.
Meest nabije exoplaneet
Het jaar 2012 was opnieuw een fantastisch jaar op vlak van exoplaneten (planeten rondom andere sterren). Zo ontdekten Europese astronomen met behulp van ESO’s High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher (HARPS) spectrograaf een exoplaneet die ongeveer even groot is als de Aarde en zich in onze ‘kosmische achtertuin’ bevindt. De rotsachtige planeet werd ontdekt rondom de ster Alpha Centauri op een afstand van ‘slechts’ 4,3 lichtjaar van de Aarde. De dubbelster Alpha Centauri vormt samen met de veel zwakkere Proxima Centauri een drievoudig stelsel dat zich van alle sterren het dichtst bij ons zonnestelsel bevindt. Doordat de exoplaneet planeet, die de naam Alpha Centauri Bb kreeg, zich op een afstand van slechts zes miljoen kilometer van zijn moederster bevindt en de temperatuur hierdoor veel te hoog is, is leven op deze planeet vrijwel onmogelijk. Ter vergelijking: de Aarde draait op een afstand van 150 miljoen kilometer rondom de Zon.
Kleinste exoplaneet
De Amerikaanse Kepler ruimtetelescoop ontdekte in januari 2012 ondermeer drie kleine planeten rondom de ster KOI-961. Deze ster bevindt zich op een afstand van 126 lichtjaar van de Aarde en is slechts 70% groter dan de planeet Jupiter. Eén van de drie kleine exoplaneten heeft de omvang van de planeet Mars. De andere twee exoplaneten rondom KOI-961 zijn iets kleiner dan Aarde. De moederster, die ook de naam ‘Kepler-42’ kreeg, bevindt zich in het sterrenbeeld Zwaan en heeft een massa van slechts 0,13 maal die van de Zon. Astronomen omschrijven dit planetenstelsel als het meest compacte stelsel ooit ontdekt.
Verste sterrenstelsel
Elk jaar worden recordcijfers in de sterrenkunde aangepast. Eén van de meest verbazingwekkende en opvallende records die sneuvelden in 2012 was dat van het verste sterrenstelsel. Een internationaal team van astronomen ontdekte een sterrenstelsel dat zich op een recordafstand van 13,2 miljard lichtjaar bevindt. Het licht van dit sterrenstelsel werd dus verzonden toen het heelal nog maar 500 miljoen jaar oud was. Het sterrenstelsel, dat de aanduiding UDFj-39546284 kreeg, werd ontdekt op een opname die gemaakt werd door de Amerikaans/Europese Hubble Space Telescope en zou volgens astronomen minder dan 1/100ste van de massa hebben van ons eigen sterrenstelsel. De opname zelf werd gemaakt in nabij infraroodlicht en werd maar liefst 87 uur belicht. UDFj-39546284 heeft een roodverschuiving van 10,3 en is tot op heden het enige stelsel op de Hubble Ultra Deepfield opname met een roodverschuiving groter dan 10. Daarnaast werden nog enkele tientallen andere sterrenstelsels op afstanden van iets meer dan 13 miljard lichtjaar (roodverschuiving 8) ontdekt.
Kleinste planetenstelsel
De ster KOI-500 in het sterrenbeeld Lier heeft vijf planeten om zich heen draaien die samen het kleinste planetenstelsel vormen dat ooit werd ontdekt. De vijf exoplaneten, die tussen de 1,3 en 2,6 keer zo groot zijn als de Aarde, draaien stussen de 1 en 9,5 dagen om hun moederster. Dit wil dus zeggen dat één jaar op exoplaneet KOI-500f slechts één dag duurt. De korte omlooptijden om hun moederster verraden ook het feit dat de vijf planeten in een gebied om KOI-500 draaien dat 150 keer kleiner is dan de baan van de Aarde om de Zon. De ontdekking werd bekend gemaakt in oktober 2012 en werd mogelijk gemaakt door NASA’s Kepler ruimtetelescoop. De naam ‘KOI’ staat voor ‘Kepler Object of Interest’ en wordt gegeven aan sterren die geobserveerd werden door de Kepler ruimtetelescoop en waarvan men vermoed dat deze exoplaneten bezitten.
Zwaarste cluster van sterrenstelsels
Met een massa van meer dan 2 000 maal de massa van ons Melkwegstelsel is de cluster SPT-CLJ2344-4243 een nieuwe recordhouder. Sterrenstelsels bevinden zich niet alleen in het universum maar maken vaak deel uit van een groep die men een cluster heet. De cluster SPT-CLJ2344-4243 werd in 2010 voor het eerst waargenomen met behulp van de South Pole Telescope maar na observaties met NASA's Chandra X-ray Observatory werd het pas echt duidelijk welke gigantische groep van sterrenstelsels dit is. Zo zou SPT-CLJ2344-4243, ook gekend als de Phoenix cluster, bestaan uit duizenden sterrenstelsels. Deze cluster produceert ook meer röntgenstralen dan eerder welke andere gekende cluster. In het centrum van SPT-CLJ2344-4243 bevindt zich een superzwaar zwart gat dat elk jaar met ongeveer zestig zonmassa’s uitbreidt. Momenteel heeft dit zwarte gat een massa dat gelijk is aan twintig miljard maal de massa van de Zon.
Ster met sterkst magnetisch veld
Een team van internationale sterrenkundigen ontdekten in 2012, in het sterrenbeeld Perseus, een ster op een afstand van 20 000 lichtjaar van de Aarde met een magnetisch veld dat 20 000 maal zo sterk is dat van de Zon. De ster, genaamd ‘NGC 1624-2’, is 35 maal zo zwaar als onze eigen ster en is een zogenaamde ‘blauwe hoofdreeksster’. Het magnetisch veld van deze ster is tien keer zo sterk als dat van enig andere ster. Door zijn sterk magnetisch veld rijkt de sterrewind (in ons zonnestelsel gekend als de zonnewind) van NGC 1624-2 tot 11,4 maal de straal van de ster. Bij andere vergelijkbare sterren is de sterrenwind viermaal zo groot.
Grootste kaart van het heelal
Astronomen zijn er in 2012 in geslaagd om de grootste kaart tot op heden van het heelal te maken. Op de kaart, die gemaakt werd op basis van data afkomstig van de Sloan Digital Sky Survey III, zijn maar liefst één miljoen sterrenstelsels te zien. De 3D kaart zelf beslaat een volume van 70 miljard vierkante lichtjaren (één lichtjaar = de afstand dat licht aflegt gedurende één jaar of 9,46 biljoen kilometer). Het Sloan Digital Sky project is een consortium van tientallen wetenschappelijke onderzoeksinstellingen en heeft als doel om het huidige heelal in kaart te brengen met behulp van een 2,5 meter telescoop die zich op het Apache Point Observatory in New Mexico bevindt. De eerste twee fasen van het project werden in 2005 en 2008 afgerond en in 2014 zal de derde fase afgerond worden. Met het maken van de kaart hopen astronomen meer te leren over donkere materie en donkere energie.
