De fotosfeer van de Zon (de heldere schijf van de Zon zelf) kan zelfs na enkele seconden kijken, permanente schade toebrengen aan het oog door de intense zichtbare en onzichtbare straling die de fotosfeer uitstraalt. Deze schade kan resulteren in permanente oogbeschadiging, onscherp zicht tot zelfs blindheid. Het oog is niet gevoelig aan pijn zodat de effecten niet meteen merkbaar zijn en er dus geen waarschuwing is dat je ogen schade oplopen.
Hoe kan je de Zon veilig waarnemen?
Het waarnemen van de Zon kan heel gevaarlijk zijn. Zo moet je ALTIJD de juiste middelen gebruiken als je geen ernstige of blijvende schade aan de ogen wil oplopen. Gebruik absoluut NOOIT fotonegatieven, diskettes, fotografische filters of gewone zonnebrillen aangezien deze niet de ultraviolet- en infraroodstraling tegenhouden. Door echter gebruik te maken van een eclipsbrilletje kan iedereen op een veilige manier de Zon waarnemen. Deze 'eclipsbrilletjes' kan je op allerlei plaatsen verkrijgen zoals bij de Vlaamse Volkssterrenwachten of een gespecialiseerde astro-shop. Daarnaast kan je de Zon ook projecteren door je telescoop of verrekijker op een vel karton of een speciaal scherm. Grote voordelen van dit systeem zijn dat meerdere mensen tegelijk de Zon of de verduistering kunnen aanschouwen en dat men makkelijk zonnevlekken kan zien en aanduiden. Wil je de Zon of een zonsverduistering fotograferen? Gebruik dan steeds een speciale filter of folie voor je objectief zodat het zonlicht niet rechtstreeks in je objectief (lens) valt. Let hierbij wel op dat er zich geen spleetjes in de folie bevinden waar zonlicht kan doorheen vallen. Kortom: er bestaan tal van manieren om de Zon en een verduistering veilig waar te nemen!
Kijken met het blote oog
In normale omstandigheden is de Zon zo helder dat het moeilijk is om er naar te staren. Bij een zonsverduistering wordt er een deel van de Zon bedekt en kan men langer met het blote oog naar de Zon kijken. Echter is het kijken naar de Zon tijdens een eclips even gevaarlijk als het kijken naar de Zon zonder verduistering. Het is enkel veilig kijken in de totaliteitsfase (wanneer de Maan de Zon volledig bedekt, dus niet bij een ringvormige of gedeeltelijke zonsverduistering). De Zon bekijken doorheen eender welk optisch hulpmiddel (een telescoop of binoculair) zonder filters is nog veel gevaarlijker. De Zon die niet bedekt of gedeeltelijk tot bijna volledig bedekt is bekijken, kan dus resulteren in permanente oogschade. Wanneer de eclips zijn totaliteit nadert, zal het lage gemiddelde licht de pupil doen openen. Zonder de nodige filters is het af te raden om naar de Zon te kijken, ook wanneer deze nog niet geheel is verduisterd. Pas als de Zon volledig bedekt is door de Maan, is het veilig om even te kijken zonder filters.
Het waarnemen van een gedeeltelijke of ringvormige eclips
Het waarnemen van de Zon tijdens gedeeltelijke of ringvormige verduistering (alsook tijdens totale zonsverduisteringen buiten de totaliteit zelf) vereist speciale bescherming voor het oog ofwel indirecte methodes. De zonneschijf kan bekeken worden door goede filters die het grootste deel van de schadelijke straling blokkeren. Zonnebrillen zijn NIET veilig aangezien ze niet de schadelijke en onzichtbare infrarode straling blokkeren die net het meeste schade toebrengen. Enkel goed ontworpen en gecertificeerde zonnefilters kunnen gebruikt worden voor het bekijken van de zonneschijf.
Een gedeeltelijke zonsverduistering - Foto: Erwin Kats.
De veiligste manier om de Zon te bekijken is indirecte projectie. Dit kan gedaan worden door het projecteren van de zonneschijf op een wit blad papier of karton door middel van een binoculair (met één bedekte lens) of een telescoop. Het geprojecteerde beeld van de Zon kan dan veilig worden waargenomen. Deze techniek kan ook gebruikt worden voor het waarnemen van zonnevlekken alsook zonsverduisteringen. Er dient wel ernstig opgelet te worden dat men niet direct door de projector kijkt (doorheen het oculairgat). In de gedeeltelijke fase kan je dus niet de spectaculaire corona zien of de nagenoeg volledige donkere hemel. Afhankelijk van het bedekkingspercentage van de Maan op de Zon kan de hemel aanzienlijk donkerder worden.
Het waarnemen van de totaliteit
Het waarnemen van de Zon tijdens de totale fase, wanneer de Maan de Zon volledig bedekt, is volstrekt veilig en kan je dus met het blote oog bekijken of met een binoculair of telescoop. De fotosfeer van de Zon is nu volledig bedekt waardoor je met filters niks meer kan zien. De zwakke corona komt bij de totaliteit zichtbaar en ook de chromosfeer, protuberansen of zelfs een zonnevlam kunnen op dit moment gezien worden. Het is wel belangrijk om aan het einde van de totaliteit meteen te stoppen met de Zon waar te nemen indien men geen filters of eclipsbril gebruikt. De exacte duur en tijdstip van de totaliteit voor de locatie heb je dus best bij de hand om alles veilig te kunnen doen verlopen. Wat ook de moeite waard is om te bekijken, zijn de effecten net voor (en juist na) de totaliteit wanneer het inkrimpende zichtbare deel van de fotosfeer erg klein wordt waardoor we de zogeheten 'Parels van Baily' kunnen zien. Deze worden veroorzaakt door het laatste beetje zonlicht dat de Aarde nog bereikt door de maanvlaktes waar zich geen bergen bevinden. De totaliteit begint met het diamanten ring effect, de laatste heldere flits van zonlicht. Merk op dat het niet geheel veilig is om de Parels van Baily waar te nemen zonder bescherming van het oog (aangezien in beide gevallen de fotosfeer nog steeds zichtbaar is).
De 'diamantring' die zichtbaar wordt net na het derde contact - Foto: Osamu Ohgoe
