Bolvormige sterrenhopen zijn groeperingen van honderdduizenden oudere sterren en worden bij elkaar gehouden door een eigen zwaartekracht. Voor een amateur astronoom zijn deze objecten altijd een pareltje om waar te nemen, aan de hemel vinden we talloze fijne exemplaren terug van dit soort deep-sky object. Voor sommigen zijn lijken ze allemaal op elkaar, in dit artikel geven we de waarnemers enkele tips voor meer detail te zien en te doen zien dat ze niet allemaal hetzelfde zijn.
Dichtheid
Bolvormige sterrenhopen variëren sterk in de dichtheid van de sterren binnenin hen. Deze factor en de visuele magnitude bepaalt hoe eenvoudig individuele sterren binnen de sterrenhoop kunnen worden onderscheiden. Harlow Shapley maakte daarom een classificatie van deze sterrenhopen door gebruik te maken van romeinse cijfers van I tot XII. De sterrenhoop met de grootste concentratie sterren wordt aanzien als I, terwijl een bolvormige sterrenhoop met een lage dichtheid met bijna geen centrale concentratie gezien wordt als XII.
M54 in het sterrenbeeld Sagittarius heeft een classificatie van I, deze heeft een erg rijk centraal gebied. M2 in Aquarius en M80 in Scorpius zijn ook erg compact met een classificatie van II. Het heeft de maximale vergroting nodig van uw telescoop om enige sterren te onderscheiden nabij het centrum.
M55 heeft een classificatie van XI in Sagittarius, M107 in Ophiuchus en M56 in Lyra met een classificatie van X zijn erg los en goed te onderscheiden.
De grote Herculescluster M13 heeft een gemiddelde dichtheid met een classificatie van V. Deze wordt aanzien als de beste bolvormige sterrenhoop aan de noordelijke hemisfeer. Het bevat meer dan een miljoen sterren waarvan vele zichtbaar zijn. Hoe meer je ernaar kijkt hoe meer sterren je ziet.
Helderheid, grootte en afstand
Hoe eenvoudig is het om sterren in een bolvormige sterrenhoop te onderscheiden? Dit is afhankelijk van de visuele magnitude. Aangezien vele bolvormige sterrenhopen niet veel variëren in grootte is de helderheid van de bolvormige sterrenhoop proportioneel aan de schijnbare grootte en afstand ten opzichte van de Aarde. Het komt er dus op neer dat hoe dichter een cluster bij de Aarde staat hoe groter de schijnbare grootte en hoe groter de visuele magnitude (en omgekeerd). Hoewel niet elke sterrenhoop deze regel volgt.
De vier verste Messier bolvormige sterrenhopen met gerelateerde informatie:
| Naam | Sterrenbeeld | Afstand | Grootte | Magnitude |
|---|---|---|---|---|
| M72 | Aquarius | 60,000lj | 4' | 9.5 |
| M75 | Sagittarius | 60,000lj | 4' | 8.5 |
| M54 | Sagittarius | 60,000lj | 6' | 8 |
| M53 | Coma Berenices | 60,000lj | 8' | 8 |
Deze clusters zijn echt moeilijk maar niet onmogelijk om individuele sterren te herkennen nabij het centrum, gebruik een grote vergroting (zo hoog mogelijk wat uw telescoop aankan en wat de seeing toelaat). Wees niet teleurgesteld mocht je geen individuele sterren zien, niet alles kan door een amateur telescoop gezien worden.
De twee dichtste en de twee helderste Messier bolvormige sterrenhopen met gerelateerde informatie:
| Naam | Sterrenbeeld | Afstand | Grootte | Magnitude |
|---|---|---|---|---|
| M4 | Scorpius | 8,000lj | 20' | 6 |
| M22 | Sagittarius | 10,000lj | 20' | 5 |
| Omega Cent. | Centarus | 15,000lj | 30' | 3.5 |
| 47 Tuc. | Tucana | 15,000lj | 25' | 4 |
M4 nabij Antares is de eenvoudigste bolvormige sterrenhoop om individuele sterren in te herkennen voor onze breedtegraad. M22 zou de grootste cluster zijn voor ons om te bekijken maar bevindt zich laag aan de hemel. De twee indrukwekkendste sterrenhopen zijn Omega Centari en 47 Tucanae en worden eenvoudig gezien met het blote oog. M13, M5 en M3 zijn zowat de best zichtbare voor onze streken. Hoe meer je naar deze objecten kijkt hoe meer individuele sterren je kan onderscheiden. Ze verschillen van de algemene regel (zie boven) door hun actuele grootte en het feit dat ze hoog boven de horizon zitten.
Andere zaken om te bekijken
Gebieden met stofbanden zijn al meermaals gemeld in bepaalde bolvormige sterrenhopen. Kijk goed als je er kunt zien. Het vereist meestal grote vergrotingen en grotere telescopen. In M13bijvoorbeeld kan men in de oostelijke zijde Y-vormige stofbanden zien, maar dit zie je dan pas met een 40 inch telescoop. Zulke stofbanden zouden ook in kleinere telescopen moeten zichtbaar zijn, kijk lichtjes weg van de centrale kern en kijk of daar een klein gebied is vol met sterren. Wetenschappers zijn nog niet zeker of het stof zich binnen de cluster bevindt of op de voorgrond.
Kijk ook naar een string van sterren in vele bolvormige sterrenhope. Vaak moet je goed geconcentreerd zijn om lijnpatronen te herkennen, bij andere bolvormige sterrenhopen zijn ze dan vlot te herkennen. In M30 in het sterrenbeeld Capricornus kan men duidelijk twee terugvinden waardoor de cluster een uniek beeld krijgt.
Dus de volgende maal dat je naar bolvormige sterrenhopen kijkt, kijk naar de zaken die hen anders maken dan er gewoon naar te kijken en zeggen dat ze eruitzien zoals alle andere bolhopen. Probeer dus ook wat extra waarneemtijd te steken in het observeren van een bolvormige sterrenhoop zodat je van elks de schoonheid ervan in ziet. Veel succes bij het waarnemen!
