Ceres werd in augustus 2006 uitgeroepen tot één van de dwergplaneten uit ons zonnestelsel en is tot op heden de enigste dwergplaneet dat zich in de asteroïdengordel bevindt (het gebied met brokstukken tussen de planeten Mars en Jupiter). Het hemelobject werd op 1 januari 1801 ontdekt door de Italiaanse astronoom Giuseppe Piazzi toen hij op zoek was naar een nieuwe ster.
Doorheen de geschiedenis bleek er zowel over de omvang van dit object alsook over zijn classificatie veel verwarring te bestaan. Ceres, die genoemd werd naar de Romeinse god van de landbouw en het scheikundig element cerium, maakt eenmaal om de 4,6 jaar een omwenteling om onze zon en met zijn diameter van ongeveer 950 kilometer is dit het grootste object uit de asteroïdengordel. Deze dwergplaneet kan een visuele magnitude halen van 6,7 waardoor Ceres waarneembaar is onder goede omstandigheden met kleine of middelgrote telescopen. In dit artikel leer je meer over de dwergplaneet Ceres die in 2015 zal bezocht worden door de Amerikaanse ruimtesonde Dawn.
Ontdekking
Reeds in 1772 voorspelde de Duitse sterrenkundige Johann Elert Bode als dat er zich mogelijk een planeet zou bevinden tussen de banen van Mars en Jupiter. Bode inspireerde zich hiervoor op de Titius-Bode wet die vandaag de dag niet meer gebruikt wordt. Door de ontdekking van de planeet Uranus in 1781 door William Herschel kreeg de Titius-Bode wet meer vertrouwen waardoor men in 1800 aan 24 van de toen beste astronomen vroeg om samen te werken in de zoektocht naar een planeet tussen Mars en Jupiter. De groep van sterrenkundigen stond onder leiding van Franz Xaver von Zach. Ondanks het feit dat het team Ceres niet had ontdekt, ontdekten zij wel tal van andere asteroïden. Eén van de astronomen die deel uitmaakten van het team van von Zach was de Italiaanse sterrenkundige Giuseppe Piazzi van de Academy of Palermo. Nog voor Piazzi de uitnodiging kreeg om mee te werken met het team in de zoektocht naar een nieuwe planeet ontdekte hij op 1 januari 1801 Ceres toen hij op zoek was naar een ster. Oorspronkelijk ging Piazzi er van uit dat hij een komeet had ontdekt en na 24 waarnemingen maakte hij op 24 januari 1801 in brieven naar tal van astronomen de ontdekking van komeet-achtig object bekend. Doordat de positie van Ceres wijzigde bleken andere astronomen het object niet te vinden tot eind 1801. De 24-jarige Carl Friedrich Gauss ontwikkelde een eigen methode om de baan te voorspellen van Ceres waarna hij zijn resultaten opstuurde naar von Zach. Op 31 december 1901 ontdekten von Zach en Heinrich W. M. Olbers op basis van de gegevens van Gauss Ceres. Herschel schatte in 1802 de diameter van Ceres op 260 kilometer waarna in 1811 de diameter van Ceres opnieuw geschat werd op 2 613 kilometer door Johann Hieronymous Schroter.
Naam en classificatie
Ceres werd oorspronkelijk door Piazzi 'Ceres Ferdinandea' genoemd. Ferdinandea werd uiteindelijk door bepaalde landen niet aanvaard als naam waardoor deze geschrapt werd. In Duitsland werd dit object korte tijd 'Hera' genoemd terwijl men in Griekenland Ceres kende onder de naam 'Demeter'. Uiteindelijk werd Ceres genoemd naar het scheikundig element cerium dat in 1803 ontdekt werd. Net als de naam veranderde ook de classificatie van Ceres meermaals doorheen de geschiedenis. Johann Elert Bode ging er van uit dat Ceres een planeet was dat zich tussen de banen van Mars en Jupiter bevond waardoor Ceres gedurende een halve eeuw een planetair symbool kreeg. In 1802 gebruikte William Herschel voor het eerst de naam asteroïde voor Ceres aangezien hij deze vergeleek met een zeer zwakke ster die moeilijk waar te nemen was. Doordat Ceres de eerste gekende asteroïde was, kreeg deze de benaming '1 Ceres'. Het was pas in 2006 dat Ceres zijn definitieve omschrijving kreeg toen astronomen discussieerden of Pluto nu wel of niet een planeet was. Indien Pluto toch nog zou omschreven worden als planeet zou Ceres de vijfde planeet in het zonnestelsel zijn vanaf de zon. De International Astronomical Union besliste op 24 augustus 2006 dat Ceres alsook Pluto, Makemake en Haumea 'dwergplaneten' zijn.
Vier opnames van Ceres die gemaakt werden door de Hubble Space Telescope.
De oorsprong van de heldere plek op Ceres is tot op heden nog steeds onduidelijk - Foto: NASA
Eigenschappen
Ceres is tot op heden het grootste gekende object uit de asteroïdengordel. Daarnaast bevat deze dwegrplaneet 30 tot 40% van alle massa aanwezig in de asteroïdengordel. De diameter van Ceres wordt geschat op ongeveer 950 kilometer en uit recente opnamen gemaakt met de Hubble Space Telescope bleek dat Ceres eerder een ronde vorm heeft in tegenstelling tot andere asteroïdengordelobjecten. Toen de Hubble Space Telescope in 1995 zijn lenzen richtte op Ceres zag men op het oppervlak van de dwergplaneet een donkere vlek die men noemde naar zijn ontdekker Piazzi. Oorspronkelijk ging men er van uit dat deze vlek een inslagkrater was maar latere opnamen met de Keck telescoop toonden aan dat er zich meerdere donkere vlekken bevonden op het oppervlak van Ceres. Toen in 2003 en 2004 de Hubble Space Telescope Ceres opnieuw bekeek, zagen de onderzoekers elf herkenbare vlekken waarvan de exacte oorspong tot op heden nog steeds onduidelijk is. De maximale temperatuur op het oppervlak van Ceres werd op 5 mei 1991 geschat op -38° Celsius. De samenstelling van Ceres zou bestaan uit een kern met daarrond een 100 kilometer dikke mantel van ijs. Indien dit correct is zou Ceres 200 000 000 kubieke kilometer water bezitten. Er zijn indicaties dat Ceres ook zou beschikken over een zeer dunne atmosfeer en ijs op het oppervlak maar tot op heden zijn hier nog geen directe bewijzen voor gevonden.
Oorsprong
Ceres wordt vaak onder astronomen een 'protoplaneet' genoemd die zich 4,57 miljard jaar geleden heeft gevormd in de asteroïdengordel tussen Mars en Jupiter. Toch is niet iedereen hiervan overtuigd en gaan sommigen er van uit dat Ceres zijn oorsprong kent in de Kuipergordel dat zich in de buitenste regionen van ons zonnestelsel bevindt. Door de aantrekkingskracht van grote planeten als Jupiter en Saturnus zou Ceres uiteindelijk van baan veranderd zijn waarna het hemellichaam in de asteroïdengordel terecht kwam.
Bezoek aan Ceres
Tot op heden heeft nog geen enkele ruimtesonde dit object van nabij bezocht. Hier zal in de nabije toekomst verandering in komen doordat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA in september 2007 het ruimtetuig Dawn lanceerde dat een bezoek moet brengen aan de twee asteroïdengordelobjecten Ceres en Vesta. Dawn zal in 2011 een bezoekje brengen aan Vesta en vier jaar later moet de ruimtesonde aankomen bij Ceres. De hele missie zal ongeveer 8 jaar duren. Dawn werd uitgerust met verschillende soorten spectrometers en camera's waardoor wetenschappers een beter beeld moeten krijgen over het oppervlak en de chemische samenstelling van Ceres. De exploratie van dergelijke objecten is voor astronomen van zeer groot belang aangezien men er van overtuigd is dat dwergplaneten ons meer kunnen vertellen over het ontstaan van het zonnestelsel. Dit zal de eerste keer in geschiedenis van de mens zijn dat het oppervlak van een asteroïde of dwergplaneet zal van nabij waargenomen en onderzocht worden.
Ceres vergeleken in omvang met onze maan.
