Tijdens een historische vergadering van de Raad vorige week kreeg het onlangs opgerichte SKA Observatorium (SKAO) van zijn lidstaten goedkeuring om te starten met de bouw van de SKA-telescopen in Australië en Zuid-Afrika. De twee telescopen, die momenteel SKA-Low en SKA-Mid worden genoemd – de namen beschrijven het radiofrequentiebereik dat zij elk bestrijken - worden de twee grootste en meest complexe netwerken van radiotelescopen die ooit zijn gebouwd.
Het besluit om de bouw goed te keuren volgt op de oprichting van de SKAO als intergouvernementele organisatie eerder dit jaar en de publicatie van twee sleuteldocumenten, het Observatory’s Construction Proposal en het Observatory Establishment and Delivery Plan, vorig jaar. De documenten zijn het hoogtepunt van meer dan zeven jaar ontwerp- en constructiewerk door meer dan 500 deskundigen uit 20 landen om de technologieën te ontwikkelen en te testen die nodig zijn om de ultramoderne telescopen te bouwen en te exploiteren. Elf internationale consortia die meer dan 100 instellingen vertegenwoordigen, waaronder onderzoekslaboratoria, universiteiten en bedrijven uit de hele wereld, hebben de antennes, netwerken, computers, software en infrastructuur ontworpen die nodig zijn om de telescopen te laten functioneren. "Ik ben extatisch. Dit moment is al 30 jaar in de maak," zei SKAO-directeur-generaal prof. Philip Diamond. "Vandaag neemt de mensheid opnieuw een reuzensprong door zich te verbinden tot de bouw van wat de grootste wetenschappelijke faciliteit in zijn soort op de planeet zal zijn; niet slechts één, maar de twee grootste en meest complexe radiotelescoopnetwerken, ontworpen om enkele van de meest fascinerende geheimen van ons heelal te ontsluieren."
"Ik wil iedereen bedanken die de afgelopen decennia heeft bijgedragen om dit mogelijk te maken, vanaf het prille begin van het project tot nu, en in het bijzonder alle teams die de afgelopen jaren zo hard hebben gewerkt en onder zeer moeilijke omstandigheden een pandemie hebben doorstaan om de deadlines te halen en deze mijlpaal mogelijk te maken. Ik wil ook onze lidstaten bedanken voor hun visie en het vertrouwen dat zij in ons stellen door te investeren in een grootschalige onderzoeksinfrastructuur voor de lange termijn in een tijd waarin de overheidsfinanciën onder grote druk staan." "We zijn bijzonder blij met het nieuws dat de bouw van SKA eindelijk van start gaat. ASTRON – het Nederlands instituut voor radioastronomie in Dwingeloo - is, samen met zijn universitaire partners in Nederland, al vanaf het begin van het project in de vroege jaren negentig bij het project betrokken. De tijd die het heeft gekost, weerspiegelt de complexiteit en ambitie van SKA. Onze astronomen kijken reikhalzend uit naar de eerste resultaten en Nederlandse bedrijven zullen de komende maanden orders beginnen te krijgen voor de levering van de software en hardware die nodig is om SKA aan het eind van dit decennium te voltooien", aldus Michiel van Haarlem, hoofd van het Nederlandse SKA-bureau bij ASTRON.
"Er moesten veel obstakels worden overwonnen en stappen worden gezet. En nu, na al die jaren, gaat het dan eindelijk gebeuren. Het zal de kroon zijn op al het harde werk dat is verricht, op het vertrouwen houden en op al het doorzettingsvermogen dat nodig was. Nederland heeft altijd geloofd in SKA. We zijn er al vanaf het begin bij betrokken en hebben in 2019 als eerste het verdrag geratificeerd. Onze sterke betrokkenheid en inzet zullen we de komende jaren voortzetten. We willen de astronomische gemeenschap wereldwijd feliciteren met het realiseren van deze mijlpaal. De astronomie heeft er vele jaren op moeten wachten. En nu kunnen we niet wachten op alle fantastische ontdekkingen die met de SKA-telescoop zullen worden gedaan," aldus Ellen Ipenburg Tomesen van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en plaatsvervangend SKAO-raadsvertegenwoordiger voor de Nederlandse overheid.
"Ik wil ook mijn dank uitspreken aan de leden van de SKAO-Raad en de regeringen die zij vertegenwoordigen," zei dr. Catherine Cesarsky, voorzitter van de SKAO-Raad. "Het geven van groen licht om te beginnen met de bouw van de SKA-telescopen toont hun vertrouwen in het professionele werk dat door de SKAO is verricht om hier te komen, met een degelijk plan dat klaar is voor uitvoering, en in de mooie toekomst van deze baanbrekende onderzoeksfaciliteit." De bouw van de SKA-telescopen levert niet alleen opwindende en revolutionaire wetenschap op, maar zal ook tastbare maatschappelijke en economische voordelen opleveren voor de landen die bij het project betrokken zijn, onder meer door directe en indirecte economische opbrengsten van innovatie en technologische spin-offs, nieuwe hoogtechnologische banen en een verhoogde industriële capaciteit. Het goed gedocumenteerde effectvooruitzicht van het SKA-project (gedetailleerd in het bouwvoorstel), waarin de talrijke voordelen worden geschetst die de lidstaten en hun gemeenschappen reeds hebben genoten dankzij hun betrokkenheid bij SKA-gerelateerde activiteiten in de afgelopen jaren, was een belangrijk onderdeel van de argumentatie voor het project.
Het SKA-project heeft de afgelopen maanden indrukwekkende vooruitgang geboekt, met de succesvolle voltooiing van het ratificatieproces van het SKAO-verdrag door alle zeven oorspronkelijke ondertekenaars, Australië, China, Italië, Nederland, Portugal, Zuid-Afrika en het Verenigd Koninkrijk; uitstekende vooruitgang van Frankrijk en Spanje op weg naar lidmaatschap van de waarnemingspost; en de ondertekening van een samenwerkingsovereenkomst met de Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne namens Zwitserland, waarbij de Zwitserse regering heeft aangekondigd voornemens te zijn uiteindelijk lid te worden van de SKAO, in afwachting van de goedkeuring door het Parlement van de financiering die nodig is voor de deelname van Zwitserland tot 2030. Andere landen, waaronder de landen die ook hebben deelgenomen aan de ontwerpfase van de SKA-telescopen (Canada, Duitsland, India en Zweden), en andere recentere toetreders zoals Japan en Zuid-Korea, vullen de selecte lijst van waarnemers in de Raad aan. "De toezegging die de lidstaten vandaag hebben gedaan, is een sterk signaal voor anderen om aan boord te stappen en de vruchten te plukken van deelname aan deze unieke onderzoeksfaciliteit", voegde Dr Cesarsky hieraan toe.
De kosten voor de bouw van de twee telescopen en de bijbehorende exploitatie- en bedrijfsvoeringsfuncties zullen 2 miljard euro bedragen over de periode 2021 - 2030. De afgelopen jaren is de opwinding in de wetenschappelijke gemeenschap over het gebruik van de SKA-telescopen om enkele van de meest fundamentele vragen over ons heelal te beantwoorden, toegenomen. Recente bijeenkomsten hebben deze enorme wetenschappelijke belangstelling aangetoond, met bijna 1 000 wetenschappers die hebben deelgenomen aan de laatste SKAO Science Meeting in maart van dit jaar. Meer dan 1 000 onderzoekers van honderden instellingen uit 40 landen zijn betrokken bij de wetenschappelijke werkgroepen van SKAO, die ervoor moeten zorgen dat het wetenschappelijk potentieel van het nieuwe observatorium snel ten volle kan worden benut. De plaatselijke partners van de SKAO, het Zuid-Afrikaanse Radioastronomieobservatorium (SARAO) en de Australische Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation (CSIRO), en de plaatselijke gemeenschappen hebben zich ter voorbereiding van de start van de bouw sterk ingezet. In Zuid-Afrika heeft SARAO een memorandum van overeenstemming met Agri-SA, waarvan veel leden boerderijen bezitten die grenzen aan de kern van de MeerKAT-radiotelescoop of waar antennes zullen worden geplaatst die deel uitmaken van de SKA-Mid-telescoop in de drie spiraalarmen.
Respectvolle dialoog en betrokkenheid bij inheemse gemeenschappen zijn ook een kenmerk van het project, met de ondertekening van een memorandum van overeenstemming tussen de San Council of South Africa en SARAO en, vorige week nog, principiële steun voor het project van de Wajarri Yamaji, de traditionele eigenaars van het land waarop de SKA-Low-telescoop zal worden gebouwd. "De SKAO zal een goede buur zijn en samenwerken met lokale belanghebbenden, met name inheemse gemeenschappen, om ervoor te zorgen dat ook zij profiteren van het SKA-project, samen met andere belanghebbenden op nationaal en internationaal niveau", voegde prof. Diamond toe. "We zijn zeker van plan onze rol te spelen bij het ondersteunen van lokale gemeenschappen en het stimuleren van de lokale economie."
De aanbesteding van grote contracten voor de SKA-telescopen zal onmiddellijk van start gaan, en de afgelopen weken zijn al enkele marktonderzoeken uitgevoerd. In de komende maanden zal de SKAO ongeveer 70 contracten in de lidstaten plaatsen, waarbij in elk land een concurrerende aanbesteding zal worden uitgeschreven. De eerste significante activiteit op de bouwplaats zal begin volgend jaar plaatsvinden, waarbij de bouw van de telescopen tot 2028 zal duren. In de komende jaren zullen de eerste wetenschappelijke activiteiten van start gaan, waarbij wordt geprofiteerd van de aard van radiotelescoop arrays, ook wel interferometers genoemd, die waarnemingen mogelijk maken met slechts een subset van de volledige array. Het is de bedoeling dat de telescopen een productieve wetenschappelijke levensduur van 50 jaar of meer hebben.
Bron: Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
