Verborgen geheimen van de wolken van Orion

Deze spectaculaire nieuwe foto is een van de grootste nabij-infrarode hoge-resolutie mozaïeken van de meest nabije grote sterrenfabriek die we kennen: de moleculaire wolk Orion A op ongeveer 1350 lichtjaar van de aarde. Hij is gemaakt met de infraroodsurveytelescoop VISTA van de ESO-sterrenwacht op Paranal in het noorden van Chili en toont tal van jonge sterren en andere objecten die normaal gesproken verscholen zitten in wolken van stof.

De nieuwe opname van de VISION survey (VIenna Survey In Orion) is een montage van opnamen die zijn gemaakt in het nabij-infrarode deel van het spectrum [1] door de VISTA-surveytelescoop van de ESO-sterrenwacht op Paranal in het noorden van Chili. Hij beslaat de complete moleculaire wolk Orion A, een van de twee reusachtige moleculaire wolken in het Orion Molecular Cloud Complex (OMC). Orion A ligt ten zuiden van het bekende zwaard van Orion en strekt zich over ongeveer acht graden uit [2]. VISTA is de grootste telescoop ter wereld die speciaal voor surveys is gebouwd. Hij heeft een groot beeldveld en is voorzien van zeer gevoelige infrarooddetectoren – eigenschappen die hem bij uitstek geschikt maken voor deze ambitieuze survey. De VISION-survey heeft een catalogus van bijna 800.000 afzonderlijke sterren, jonge stellaire objecten en verre sterrenstelsels opgeleverd. Nooit eerder werd dit hemelgebied in Orion zo grondig in kaart gebracht [3].

VISTA kan licht zien dat onwaarneembaar is voor het menselijk oog. Dit biedt astronomen de mogelijkheid om objecten in deze stellaire kraamkamer op te sporen die doorgaans verborgen blijven. Zeer jonge sterren die niet te zien zijn op zichtbare golflengten worden pas waarneembaar wanneer je ze op langere infraroodgolflengten bekijkt. Op die golflengten is het stof dat hen verhult transparanter. De nieuwe opname vormt de opstap naar een compleet overzicht van de stervormingsprocessen in Orion A, voor sterren van zowel lage als hoge massa. Het meest spectaculaire object is de glorieuze Orionnevel, ook bekend als Messier 42 [4], die links op de foto te zien is. Dit gebied maakt deel uit van het ‘zwaard’ van het bekende heldere sterrenbeeld Orion. De VISTA-catalogus bevat zowel bekende objecten als nieuwe ontdekkingen, waaronder vijf potentiële jonge stellaire objecten en tien mogelijke clusters van sterrenstelsels.

Elders op de foto hebben we inkijk in de donkere moleculaire wolken van Orion A, waar tal van verborgen schatten te zien zijn, zoals schijven van materie waaruit nieuwe sterren kunnen ontstaan (pre-stellaire schijven), nevelflarden die geassocieerd zijn met pasgeboren sterren (Herbig-Haro-objecten) en kleine sterrenhopen. Ook zijn enkele clusters van sterrenstelsels te zien, die zich ver buiten onze Melkweg bevinden. Dankzij de VISION-survey kunnen de vroegste ontwikkelingsfasen van jonge sterren in nabije moleculaire wolken systematisch worden onderzocht. Deze indrukwekkend detailrijke opname van Orion A legt het fundament voor vervolgonderzoek van de vorming van sterren en sterrenhopen, en bevestigt weer eens hoe goed en snel de VISTA-telescoop diepe nabij-infroodopnamen van omvangrijke hemelgebieden kan maken [5].

Noten

[1] De VISION-survey bestrijkt een gebied van ongeveer 18,3 vierkante graad, op een schaal van ongeveer een derde boogseconde per pixel.

[2] De andere reusachtige moleculaire wolk in het Orion Molecular Cloud Complex is Orion B, die ten oosten van de gordel van Orion ligt.

[3] De complete VISION-survey omvat een nog groter gebied dan hier op de foto te zien is, dat 39.578 bij 23.069 pixels bestrijkt.

[4] De Orionnevel werd begin zeventiende eeuw voor het eerst beschreven, maar wie hem heeft ontdekt is onzeker. Halverwege de achttiende eeuw maakte de Franse kometenjager Charles Messier een nauwkeurige schets van de nevel en gaf deze het nummer 42 in zijn beroemde catalogus. Aan het kleinere vrijstaande gebied even ten noorden van het hoofdgedeelte van de nevel kende hij het nummer 43 toe. Later opperde William Herschel dat de nevel ‘het chaotische materiaal van toekomstige zonnen’ zou kunnen zijn. Inmiddels weten astronomen dat de ‘mist’ inderdaad bestaat uit gas dat tot gloeien is gebracht door het intense ultraviolette licht van jonge hete sterren die recent daarin zijn gevormd.

[5] De succesvolle VISION-survey van Orion zal worden gevolgd door een nieuwe, grotere publieke VISTA-survey van andere stervormingsgebieden, VISIONS geheten, die in april 2017 van start zal gaan.