Op 11 november werd de Duitse MAPHEUS-15 wetenschapsraket succesvol kortstondig in de ruimte gebracht tijdens een zogeheten 'suborbitale missie'. Was dit gewoon een van de vele wetenschappelijke raketten? Helemaal niet. In feite was dit de 600e raketlancering vanop Esrange. Misschien geen reuzensprong voor de mensheid, maar wel een belangrijke voor de Europese ruimtevaartcapaciteiten. En niet in de laatste plaats een enorme mijlpaal voor SSC. De geschiedenis van de Zweedse ruimtevaartactiviteiten begon met de eerste raketlancering van het land vanaf Nausta in het noorden van Zweden in 1961. Vijf jaar later, in 1966, werd de eerste raket gelanceerd vanaf Esrange. Tot op de dag van vandaag vormen suborbitale wetenschappelijke raketten een groot deel van het hart en de ziel van SSC. Ondertussen ligt op slechts een paar kilometer afstand van de huidige lanceerbasis de eerste commerciële lanceerbasis voor satellieten van het vasteland van de Europese Unie.
Hoe zijn we gekomen waar we nu zijn? Sven Grahn, SSC-veteraan, was erbij in het prille begin.
Als tiener maakte hij deel uit van een groep enthousiaste ruimtevaarders die enkele van de eerste Zweedse raketten lanceerden. Als volwassene heeft hij zijn hele carrière in de ruimtevaart gewerkt en hij heeft meer dan 30 jaar voor SSC gewerkt, inclusief de eerste lanceringen in de jaren 70 die volgden op de lancering van de eerste “Centaur 1” raket op Esrange op19 november 1966. “Net als de oorsprong van Esrange, probeerden de eerste raketten daar het noorderlicht aan de donkere winterhemel te onderzoeken. Het was op zijn zachtst gezegd een intense periode. De ene keer lanceerden we drie raketten in slechts 11 dagen en de andere keer drie in 18 dagen,” vertelt Sven.
In die tijd was Esrange Space Center eigendom van en werd het geëxploiteerd door ESRO, European Space Research Organisation, de voorloper van wat tegenwoordig bekend staat als de European Space Agency, ESA. Pas in 1972 werd Swedish Space Corporation (SSC) eigenaar van de faciliteit. “Destijds waren het altijd de wetenschappers die hun eigen experimenten bouwden, terwijl het personeel van Esrange zich alleen richtte op de lanceringen. Sindsdien is er veel veranderd en tegenwoordig is er ook een team in Stockholm dat de wetenschappers helpt bij het bouwen van hun wetenschappelijke modules voordat het lanceerteam van Esrange ze in microzwaartekracht in de ruimte lanceert. De huidige sonderingsraketten zijn echt als vliegende laboratoria, erg indrukwekkend,” zegt Sven.
Tussen de 1ste en 600e raket die vanaf Esrange is gelanceerd, zijn er talloze experimenten uitgevoerd - van medisch onderzoek en het vinden van sterkere en lichtere materialen, tot het onderzoeken van nieuwe manieren om onze samenlevingen op aarde duurzamer te maken of het ontdekken van de oorsprong van de mensheid. “In de beginjaren dachten sommige ruimtevaartdeskundigen dat het gebruik van sonderingsraketten slechts een rage was. Vandaag de dag is de ruimtevaart een onderdeel van de technologische infrastructuur die de wereld draaiende houdt. Het is een onderdeel van het dagelijks leven geworden, iets waar wij ruimte-nerds altijd al van gedroomd hebben. We gebruiken ruimtevaarttechnologie voor communicatie, navigatie, weersvoorspellingen en allerlei soorten onderzoek, waardoor de aarde elke dag een betere plek wordt,” zegt Sven. De dagelijkse operaties bij Esrange zijn inderdaad cruciaal om de maatschappelijke machinerie draaiende te houden. En dankzij een lange en toonaangevende geschiedenis van sonderingsraketten in het uiterste noorden van Zweden, is SSC vandaag de dag een van de meest gewilde partners voor dergelijke operaties wereldwijd.
Een erfgoed aan knowhow
Tientallen jaren van raketlanceringen vanaf Esrange hebben een erfgoed en knowhow gecreëerd waar slechts een paar plaatsen ter wereld over kunnen opscheppen. En het heeft de basis gelegd voor een toekomst die de krantenkoppen over de hele wereld heeft gehaald. Op 13 januari 2023 huldigde SSC de eerste lanceerbasis van het vasteland van de EU in op Esrange. Voor het oog van de hele wereld werd het lint doorgeknipt door het Zweedse staatshoofd, koning Carl XVI Gustaf, de Zweedse premier Ulf Kristersson en de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen. De boodschap van von der Leyen was duidelijk: “Dit is een groot moment voor Europa. Het is een groot moment voor de Europese ruimtevaartindustrie. De eerste orbitale lanceerbasis op het Europese vasteland. Deze ruimtehaven biedt een onafhankelijke Europese toegangspoort tot de ruimte. Het is precies de infrastructuur die we nodig hebben, niet alleen om te blijven innoveren, maar ook om de laatste grens verder te verkennen.” Op dat moment begon een nieuw tijdperk voor SSC. In het midden daarvan staat Ludvig Sjöberg, hoofdingenieur van de Orbital Launch divisie bij SSC. Hij kan de realiteit van de eerste satellietlancering van het vasteland van de EU vanuit Noord-Zweden bijna aanraken.
“Toen we aan het project begonnen, wisten we niet eens voor welk raketmodel we het zouden bouwen. Sindsdien hebben we partnerovereenkomsten getekend met twee toonaangevende raketbedrijven, Firefly Aerospace uit de VS en Perigee Aerospace uit Zuid-Korea. En we hebben al genoeg satellieteigenaren in de rij staan om een vliegticket naar een baan om de aarde te kopen,” zegt Ludvig Sjöberg. De afgelopen jaren is er inderdaad veel gebeurd. Maar de ambitie is er al sinds Esrange 60 jaar geleden werd opgericht. Het lanceren van satellieten in een baan om de aarde is echter niet eenvoudig. Slechts een tiental landen beschikt vandaag de dag over deze mogelijkheid en voor de meeste leden van het projectteam, net als voor de rest van Europa, was het bouwen van een ruimtehaven een nieuwe ervaring. “Voor ons is samenwerking de sleutel tot succes. Als een van de eerste leden van de Global Spaceport Alliance delen we ervaringen met reeds gevestigde ruimtehavens en lanceerbedrijven over de hele wereld. Dit zal ons helpen bij onze inspanningen om deze capaciteit binnen een jaar toe te voegen,” zegt Ludvig Sjöberg.
Amerikaanse en Zuid-Koreaanse commerciële raketten
Het lijdt geen twijfel dat de lanceerinstallatie in een baan om de aarde op Esrange een aanwinst is waar met spanning naar wordt uitgekeken. Het gemak van dagelijkse connectiviteit en belangrijke inzichten in de veranderingen van de aarde betekenen dat er in de toekomst meer satellieten nodig zullen zijn. Ondertussen zal de nieuwe lanceercapaciteit van groot belang zijn voor Europa en het Westen in het huidige geopolitieke klimaat. “Er zijn niet veel plaatsen ter wereld waar je herbruikbare raketten en brandstoffen kunt testen, suborbitale wetenschappelijke raketten en orbitale raketten met satellieten kunt lanceren. En dan hebben we het nog niet eens over het feit dat er een toonaangevende technologische universiteit op slechts 45 minuten rijden van Esrange is gevestigd, wat betekent dat een satelliet mogelijk daar ontworpen, ontwikkeld en geproduceerd kan worden, vervolgens naar het IRF getransporteerd kan worden voor tests en later naar Esrange gebracht kan worden voor integratie, lancering en exploitatie door ons,” zegt Ludvig. Het is de bedoeling dat satellietklanten vanaf eind 2025 gebruik kunnen maken van het lanceerplatform op Esrange, waar de BlueWhale-1 draagraketten van Perigee en de Alpha draagraketten van Firefly zullen opstijgen. Er moet nog ruimtevaartgeschiedenis worden geschreven in het noorden van Zweden. “Het maakt me erg trots dat ik deel heb mogen uitmaken van dit project, en ik ben zo opgewonden als ik denk aan alles wat nog komen gaat,” besluit Ludvig.
Lancering van de TEXUS 60 missie vanop Esrange - Foto: SSC
Bron: SSC
