Toen Kazachstan in 1991 de Sovjet-Unie verliet om onafhankelijk te worden, zat het Russische ruimtevaartprogramma met een groot probleem. Doordat de belangrijkste Russische lanceerbasis, de Bajkonoer Cosmodrome, zich plots in een ander land bevond, was de Sovjet-Unie verplicht deze te huren van hun nieuwe buurland indien men de activiteiten op deze lanceerbasis wou verderzetten.
Nieuw Russisch ruimtetijdperk
Bajkonoer was sinds de beginjaren van de ruimtevaart een begrip geworden aangezien vanop deze legendarische plaats ondermeer de eerste satelliet, de eerste mens en de eerste vrouw in de ruimte werden gebracht. De Sovjet-Unie, en later ook Rusland, besloot om Bajkonoer verder te blijven gebruiken maar ging ondertussen wel op zoek naar een alternatief dat zich op Russisch grondgebied zou bevinden. Dit alternatief werd uiteindelijk de gloednieuwe Vostochny Cosmodrome dat in de nabije toekomst de afhankelijk van Rusland ten opzichte Kazachstan sterk moet minderen. De komst en realisatie van een nieuwe Russische ruimtehaven mag volgens Russische staatsleiders dan ook niet onderschat worden. Zo zien de Russen de Vostochny Cosmodrome als de start van een nieuw Russisch ruimtetijdperk en wordt de bouw van deze nieuwe ruimtehaven omschreven als één van de grootste en meest ambitieuze Russische bouwprojecten ooit. De belangrijkste motivatie voor de bouw van deze nieuwe lanceerbasis is ongetwijfeld het feit dat Rusland van het huurgeld af wil voor het gebruik van de Bajkonoer lanceerbasis. Vandag de dag betaald Rusland jaarlijks 115 miljoen dollar voor het gebruik van zijn legendarische lanceerbasis. Doordat deze verouderde lanceerbasis zich officieel in een ander land bevindt, is dit ook een doorn in het oog voor de Russische strijdkrachten die in het verleden Bajkonoer gebruikten voor tal van geheime militaire ruimteprojecten.
Het oosten van Rusland
Toen men in Rusland op zoek ging naar een geschikte locatie voor een nieuwe lanceerbasis kwam men al gauw uit in het oosten van dit gigantische land. Ondanks het feit dat Rusland op zijn grondgebied al een operationele lanceerbasis had voor ruimteraketten, Plesetsk, was dit geen goede keuze om deze basis meer te gaan gebruiken omwille van zijn veel te hoge geografische ligging. In de oostelijke uithoek van Rusland ligt de Oblast Amoer waarvan de grens wordt gevormd door de rivier Amoer met de belangrijke zijrivieren Zeja en Boereja. Deze sterk beboste regio kent geen dicht bevolkte gebieden en bevindt zich ongeveer op dezelfde geografische hoogte als de Bajkonoer lanceerbasis waardoor raketten evenveel brandstof nodig hebben om dezelfde satellieten in de ruimte te brengen. Andere belangrijke voordelen waarom men hier een nieuwe lanceerbasis zou bouwen, zijn de aanwezigheid van rivieren, spoorlijnen en snelwegen die men kan gebruiken voor transportdoeleinden. Doordat dit gebied zich ook dicht bij de Stille Oceaan bevindt, kunnen rakettrappen tijdens lanceringen probleemloos worden afgestoten zonder enig gevaar voor omwonenden. In deze regio bevond zich al de militaire basis Svobodny van waar tussen 1996 en 2006 al zes Start-1 raketten werden gelanceerd met aan boord kleine satellieten. Deze basis was vanaf eind de jaren ’60 ook een lanceerbasis van Russische lange afstandsraketten. Even was er sprake om van deze militaire basis het nieuwe ‘Bajkonoer’ te maken maar wegens geldgebrek werden deze plannen stopgezet. In de districten Svobodny en Shimanovsk van de Oblast Amoer werd uiteindelijk een gebied van 551 vierkante kilometer voorzien voor de bouw van de nieuwe lanceerbasis die de naam ‘Vostochny Cosmodrome’ kreeg. Nadat de Russische president Medvediev op 1 september 2009 een presidentieel akkoord ondertekende voor de bouw van deze nieuwe lanceerbasis werd in augustus 2010 officieel de eerste steen gelegd. De bouwwerken zelf startte in januari 2011 waarna de eerste bomen tegen de grond gingen en de vele graafwerken van start gingen. Eind 2013 werd uiteindelijk bekendgemaakt dat een bouwachterstand van enkele maanden werd herleidt tot tien dagen en dat fase één van het project, de aanleg van wegen, klaar was. Op dat moment werkten meer dan 4 000 mensen op deze gigantische bouwwerf en werden er meer dan 650 machines en andere onderdelen gebruikt om het beboste landschap om te toveren tot een moderne lanceerbasis. Een andere belangrijke mijlpaal in de bouw van de nieuwe lanceerbasis was het afwerken van de eerste fase van het nieuwe elektriciteitsnet dat de Vostochny Cosmodrome moet voorzien van elektriciteit.
Angara en Sojoez 2 raketten
Oorspronkelijk werd gemeld dat de nieuwe Vostochny lanceerbasis in 2018 helemaal klaar zou zijn maar naar gelang de werkzaamheden vorderden, bleek dat dit wel eens later zou kunnen zijn. In 2015 moeten de eerste Russische raketten wel al gelanceerd worden vanop deze gloednieuwe lanceerbasis. Volgens Russische media zouden bemande ruimtetuigen niet voor 2020 gelanceerd worden vanop dit gloednieuwe complex. De Vostochny Cosmodrome zal voorzien worden van verschillende lanceerplatformen waarvan ook één kan gebruikt worden voor bemande ruimtemissies. De Vostochny Cosmodrome zal uiteindelijk de thuishaven worden van de nieuwe Russische Agara draagraket dat op termijn de krachtige Proton raket moet vervangen. In 2015 wil Rusland starten met de bouw van het Angara lanceercomplex op de Vostochny Cosmodrome dat in tegen 2020 moet operationeel zijn. Daarnaast zal men vanop de Vostochny lanceerbasis ook Sojoez 2 raketten lanceren voor zowel bemande alsook onbemande doeleinden. Om de Sojoez 2, alsook andere raketten, te kunnen lanceren vanop Vostochny wordt er een hypermoderne ‘Vehicle Assembly Building’ gebouwd dat 180 meter lang en 60 meter breed is. Aan deze reusachtige assemblagehal bevindt zich een bijhorende ‘Spacecraft Processing Building’ waar men satellieten kan testen en voorbereiden op hun lancering. Oorspronkelijk zou men vanop deze nieuwe lanceerbasis ook de nieuwe Rus-M raket lanceren maar in oktober 2011 de ontwikkeling van dit nieuwe lanceermiddel stopgezet. Russische ingenieurs gebruikten de kennis die men de afgelopen jaren had opgedaan bij het ontwerp en de bouw van nieuwe lanceercomplexen in Frans-Guyana en Zuid-Korea voor de bouw van gloednieuwe lanceerplatformen op de Vostochny Cosmodrome. Zo zal men op deze nieuwe ruimtehaven, net als op de Europese lanceerbasis in Frans-Guyana, gebruik maken van een mobiele lanceertoren voor de Sojoez 2 raketten. Doordat er op de Vostochny Cosmodrome geen dure militaire faciliteiten gaan aanwezig zijn, zoals op de Bajkonoer of Plesetsk lanceerbasissen, hoopt men zo ook de kosten van dit peperdure project te drukken. Daarnaast zal deze nieuwe lanceerbasis ook beschikken over een eigen luchthaven voor ondermeer zware transportvliegtuigen, faciliteiten waar men satellieten kan bouwen en testen en een bijhorende stad waar 35 000 mensen en toeristen kunnen verblijven. In april 2013 stelde de Russische president Putin voor om deze nieuwe stad te noemen naar de Russische pionier van de ruimtevaart Konstantin Tsiolkovsky. Alles samen zullen er op deze nieuwe lanceerbasis 115 kilometer wegen, 125 kilometer spoorwegen en meer dan 400 gebouwen gebouwd worden. De kostprijs van dit ambitieuze project werd in 2009 geraamd op 13,5 miljard dollar. De kans is echter heel groot dat de bouw van deze nieuwe ruimtehaven veel meer zal kosten. Rusland verwacht van deze gigantische investering wel een belangrijke financiële ‘return’ aangezien de Vostochny Cosmodrome in de regio een belangrijke werkgever zal worden en deze nieuwe lanceerbasis tal van ruimtevaartbedrijven moet aantrekken.
Luchtfoto gemaakt in september 2014 van het nieuwe Sojoez lanceercomplex op de
Vostochny Cosmodrome - Foto: Roscosmos
Problemen en kritiek
Ondanks het feit dat de Vostochny Cosmodrome één van de grootste Russische projecten is van de afgelopen decennia wordt dit niet gespaard van kritiek en problemen. Zo zouden de data die men oorspronkelijk bekend maakte voor het ingebruik nemen van deze nieuwe lanceerbasis onhaalbaar zijn en doken de afgelopen maanden en jaren al tal van technische problemen op. Volgens Russische media zouden inspecties op de bouwwerven al hebben aangetoond dat er zich scheurtjes bevinden in het beton van het nieuwe Sojoez lanceercomplex en dat steunpalen van de nieuwe Vehicle Assembly Building te weinig gefundeerd werden. Ook in de nieuwe stad die nog in aanbouw is, werden al bouwovertredingen en technische problemen ontdekt. Om de kosten te drukken van dit peperdure project zou men volgens Russische media ook een groot aantal goedkope, illegale werkkrachten gebruiken uit Moldavië, Tadzjikistan en Kirgizië. Toen de Russische president Vladimir Putin in september 2014 een bezoek bracht aan de nieuwe lanceerbasis uitte hij kritiek op het feit dat er te weinig nieuwe appartementsgebouwen klaar waren. Zo werden er door de aannemer veertig nieuwe appartementsgebouwen beloofd maar waren er slechts acht klaar. De Russische president had vervolgens ook kritiek op het feit dat er ‘maar’ 6 000 mensen aan het werk waren op de bouwwerven van de nieuwe Vostochny Cosmodrome in plaats van de 12 000 arbeiders die men nodig heeft om deze lanceerbasis tijdig operationeel te krijgen.
