Een internationaal team van astronomen dat samenwerkt met de Canada France Hawaii Telescope heeft maar liefst 128 extra manen ontdekt die rond Saturnus draaien. Het Minor Planet Center heeft de ontdekkingen op 11 maart 2025 officieel bevestigd. Het team observeerde Saturnus herhaaldelijk tussen 2019 en 2021 en combineerde meerdere beelden, waardoor ruis werd verminderd en het signaal van de manen werd versterkt. In eerste instantie vonden ze 64 nieuwe manen en nog veel meer objecten die op dat moment nog niet konden worden bevestigd.
Een nieuw artikel dat is ingediend bij het Planetary Science Journal presenteert de ontdekking van deze eerste 64 nieuwe Saturniaanse manen. De hoofdauteur is Edward Ashton, wiens artikel is getiteld “Retrograde predominance of small Saturnian moons reiterates a recent retrograde collisional disruption”. Ashton is postdoc aan het Instituut voor Astronomie en Astrofysica van Academia Sinica en promoveerde in de sterrenkunde aan de Universiteit van British Columbia. Hun ontdekking leidde tot verdere waarnemingen in 2023. “Met de wetenschap dat dit waarschijnlijk manen waren en dat er waarschijnlijk nog meer lagen te wachten om ontdekt te worden, bezochten we dezelfde hemelvelden opnieuw gedurende drie opeenvolgende maanden in 2023,” zei hoofdonderzoeker Dr. Edward Ashton. “En ja hoor, we vonden 128 nieuwe manen.”
Jupiter en Saturnus hebben om de beurt de meeste bekende manen. Het huidige aantal bekende manen van Jupiter is 85 en dat aantal zal naar verwachting stijgen. Maar volgens Ashton zal Jupiter dat aantal waarschijnlijk nooit inhalen. “Op basis van onze projecties denk ik niet dat Jupiter dat ooit zal inhalen,” zei Ashton. Jupiter heeft momenteel 95 bevestigde manen. Alle nieuwe manen zijn onregelmatige manen. Onregelmatige manen volgen brede, elliptische banen en zijn vaak sterk hellend. Ze zijn heel anders dan gewone manen zoals de maan van de aarde, die een veel minder elliptische baan volgt en slechts licht hellend is. Het verschil komt door hun oorsprong.
Terwijl de Maan van de Aarde zich rond de Aarde vormde, waarschijnlijk door een gigantische inslag miljarden jaren geleden, zijn de nieuwe manen van Saturnus waarschijnlijk gevangen objecten. Ze zijn ook klein, wat betekent dat het waarschijnlijk fragmenten zijn van botsingen tussen de gevangen objecten en andere manen. “Deze manen zijn een paar kilometer groot en zijn waarschijnlijk allemaal fragmenten van een kleiner aantal oorspronkelijk gevangen manen die uit elkaar zijn gevallen door hevige botsingen, ofwel met andere Saturnusmanen of met passerende kometen,” aldus Dr. Brett Gladman, professor aan de UBC-afdeling voor natuurkunde en sterrenkunde (PHAS).
Het totaal aantal ontdekte manen rond Saturnus staat nu op 274 - Illustratie: K Ly
Saturnus is een mysterieuze planeet, niet alleen vanwege zijn iconische ringen, maar ook vanwege zijn aantal manen. Vóór deze ontdekking wisten astronomen dat de verhouding tussen kleine en grote manen scheef was. Er zijn veel meer kleine manen dan grote en dat is de reden voor deze nieuwe waarnemingen. Deze kleine manen zijn waarschijnlijk fragmenten van grotere manen. Dat betekent dat er waarschijnlijk in de afgelopen 100 miljoen jaar een enorme botsing heeft plaatsgevonden in het Saturnusstelsel. De meeste manen volgen retrograde banen, wat ook suggereert dat ze oorspronkelijk gevangen objecten waren in plaats van in situ manen.
In een artikel uit 2021 toonden Ashton en zijn medeonderzoekers aan dat een relatief recente botsing in het Saturnusstelsel verantwoordelijk is voor deze manen. “We veronderstellen dat de steile grootteverdeling van Saturnus, van D = 4 km tot 3 km, een kenmerk is van een significante 'recente' botsing (of botsingen) in zijn onregelmatige maansysteem,” schreven de auteurs. “Het argument voor recentheid is dat wederzijdse botsingen de aanvankelijk steile grootteverdeling vervolgens zouden moeten afslijpen naar een evenwichtswaarde van q ≃ 3,5, zoals bij Jupiter lijkt te zijn gebeurd.”
De meeste van de 128 nieuwe manen liggen in de buurt van de Mundilfari manen. Mundilfari is een figuur uit de Noorse mythologie en de naam van een van de manen van Saturnus en een subgroep van onregelmatige manen die rond Saturnus draaien. De Mundilfari subgroep is een subgroep van de Norse groep, een grotere groep onregelmatige manen van Saturnus die retrograde banen volgen. De hoge concentratie van kleine manen in de buurt van de Mundilfari-subgroep suggereert dat dit gebied in het verleden de locatie was van een belangrijke botsing. “Deze studies onthullen dat de reuzenplaneten meer dan 4 miljard jaar geleden, toen de reuzenplaneten werden gevormd, een aantal middelgrote manen hebben veroverd, en we zien nu manen die grotendeels de fragmenten zijn van die oorspronkelijk veroverde manen”, aldus Dr. Gladman.
“Onze zorgvuldig geplande meerjarige campagne heeft een overvloed aan nieuwe manen opgeleverd die ons meer vertellen over de evolutie van Saturnus' onregelmatige natuurlijke satellietpopulatie,” zei Dr. Ashton. De manenpopulatie van Saturnus is nauw verbonden met zijn ringen. Sommige manen geven vorm aan de ringen en worden “herdermaantjes” genoemd. Manen maken ook gaten in de ringen, zoals de Cassini-scheiding, het meest prominente gat in de ringstructuur. Astronomen denken dat de ringen overblijfselen zijn van manen die te dicht bij Saturnus zijn gekomen en door zijn zwaartekracht uit elkaar zijn gerukt. Botsingen in de oudheid kunnen ook hebben bijgedragen aan het ontstaan van de ringen. Het is ook mogelijk dat ringmateriaal kan samensmelten en nieuwe kleine manen kan vormen. Veel astronomen zien de ringen en manen van Saturnus als onderdeel van een onderling verbonden systeem.
Voorlopig heeft de IAU een reeks cijfers en letters toegekend aan elk van de manen. Uiteindelijk zullen ze namen krijgen. De manen van Saturnus zijn vernoemd naar Noorse, Gallische en Canadese Inuitgoden en deze nieuwe manen zullen dezelfde conventie volgen. De mensheid is nooit verlegen geweest om het verzinnen van goden, dus we zullen waarschijnlijk niet zonder namen komen te zitten. Saturnus heeft nu 274 manen. Dat is niet alleen meer dan Jupiter, maar ook bijna twee keer zoveel manen als alle andere manen in het zonnestelsel bij elkaar. Zullen astronomen er nog meer blijven vinden?
Misschien, maar er is geen exacte definitie van een maan op basis van grootte. Met het verbeteren van de technologie ontdekken astronomen misschien meer kleine rotsen die rond de planeten van het zonnestelsel draaien. Soms worden ze “maantjes” genoemd in plaats van manen. Maar met de technologie die nu beschikbaar is, denkt Ashton niet dat ze er meer zullen vinden. “Met de huidige technologie denk ik niet dat we veel meer kunnen doen dan wat er al gedaan is voor manen rond Saturnus, Uranus en Neptunus,” zei Dr. Ashton.
Bron: Universe Today
