De Deense 1,54-meter telescoop van de ESO-sterrenwacht op La Silla, in het noorden van Chili, heeft een frappante opname gemaakt van NGC 6559, een object dat de chaos illustreert die ontstaat wanneer er in een interstellaire gaswolk sterren ontstaan. NGC 6559 is een wolk van gas en stof in het sterrenbeeld Boogschutter, op een afstand van ongeveer 5000 lichtjaar van de aarde.
Het gloeiende gebied is een relatief klein object: met afmetingen van slechts enkele lichtjaren valt het bijna in het niet bij zijn honderd lichtjaar grote buurman, de beroemde Lagunenevel (Messier 8, eso0936). Maar hoewel hij doorgaans over het hoofd wordt gezien, staat NGC 6559 op deze nieuwe foto centraal.
Het gas in de wolken van NGC 6559, voornamelijk waterstof, is het ruwe materiaal voor de vorming van sterren. Zodra een gebied in deze nevel genoeg materie heeft verzameld, begint het onder invloed van zijn eigen zwaartekracht samen te trekken. Daarbij wordt het centrum van dit gebied steeds dichter en heter, totdat er kernfusie op gang komt en een ster is geboren. Bij kernfusie smelten waterstofatomen samen tot heliumatomen, waarbij de energie vrijkomt die een ster doet stralen. De heldere, hete jonge sterren die in deze wolk worden geboren, voeren energie toe aan het waterstofgas dat nog in de omringende nevel aanwezig is [1]. Het gas zendt deze energie vervolgens weer uit als rood licht. Dat verklaart de smalle, rode wolk in het midden van deze foto. Zo’n object wordt een emissienevel genoemd.
Maar NGC 6559 bestaat niet uitsluitend uit waterstofgas. Hij bevat ook vaste stofdeeltjes die uit zwaardere elementen bestaan, zoals koolstof, ijzer en silicium. De blauwe vlek rechts van de rode emissienevel vertoont het licht van de pas gevormde sterren dat door de microscopisch kleine deeltjes in nevel is verstrooid – alle kanten op is weerkaatst. Een object als dit, dat door astronomen een reflectienevel wordt genoemd, lijkt blauw omdat vooral dit kortgolvige licht gevoelig is voor verstrooiing [2].
In gebieden waar de dichtheid groot is, houdt het stof al het achtergrondlicht tegen, zoals het geval is bij de donkere plekken en kronkels linksonder en rechts op de foto. Om te kunnen zien wat zich daarachter bevindt, zouden astronomen de nevel op golflengten moeten bekijken die lang genoeg zijn om niet te worden geabsorbeerd.
Op de achtergrond van de foto zijn ontelbare gelige, oudere sterren van de Melkweg te zien. Door het stof in NGC 6559 lijken sommige van deze sterren zwakker en roder dan ze in werkelijkheid zijn. Deze opvallende foto van het stervormingsgebied is vastgelegd met de Deense Faint Object Spectrograph and Camera (DFOSC) van de 1,54-meter Deense telescoop op La Silla in Chili. Deze nationale telescoop, die al sinds 1979 in gebruik is op La Silla, is onlangs omgebouwd tot een geavanceerd instrument dat op afstand kan worden bediend.
Noten
[1] Deze jonge sterren zijn doorgaans van spectraaltype O of B en hebben temperaturen van 10.000 tot 60.000 graden. Dergelijke sterren stralen enorme hoeveelheden energierijk ultraviolet licht uit, dat de waterstofatomen ioniseert.
[2] Rayleigh-verstrooiing, genoemd naar de Britse natuurkundige Lord Rayleigh, treedt op wanneer licht wordt verstrooid door deeltjes die veel kleiner zijn dan de golflengte van het licht. Daarbij geldt dat blauw licht veel sterker wordt verstrooid dan licht van langere golflengten, waardoor een blauwachtige gloed ontstaat. Dezelfde verstrooiing is ook verantwoordelijk voor de blauwe kleur die de onbewolkte lucht overdag vertoont.
Meer informatie
ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
